VUB in de pers

Het voorbije jaar 2021 was een bijzonder vruchtbaar wetenschappelijk jaar voor de Vrije Universiteit Brussel. De VUB haalde meer dan driehonderd keer het nieuws met onderzoek uit al haar academische geledingen, waarvan u hieronder een eigenzinnige selectie vindt.

Veel zitten en weinig slapen

De onoverkomelijke rode draad doorheen het jaar was de COVID-19-pandemie, een tijd van knuffelcontacten - één per gezin - de regel van vier voor het ontvangen van mensen thuis, strikte regels voor reizen met quarantaines, testen en een Passenger Location Form, een verbod op funshopping en verplicht telewerk. Op de campus was het leeg en veel eerstejaars hadden de voorbije maanden nauwelijks de tijd gehad om hun medestudenten zelfs maar een paar keer te ontmoeten.

In die context was het bijna een verademing om nog eens iets anders te lezen dan Coronanieuws. Zij het dat je daar ook niet altijd vrolijk van werd. Op 12 januari verscheen in Nature Climate Change een studie over de incidentie van extreme droogte waar VUB-prof Wim Thiery zijn medewerking aan verleende. Het aantal mensen dat met die extreme droogte te maken krijgt zou verdubbelen tegen het einde van de 21ste eeuw. Thiery en zijn mede-onderzoekers berekenden voor het eerst, met de hulp van de GRACE-satelliet, de opslag van de hoeveelheid landwater en verschillende regio's op aarde, tegelijk een maat voor potentiële extreme droogtegebieden.

Doctorandus Yanni Verhavert becijferde dat het onderwijzend personeel van universiteiten en middelbare scholen door de Corona-lockdown een 'zittend gat' dreigden te kweken. Toch bleek dat, ondanks het feit dat profs en leraars tot 14,5 uur per week meer op hun stoel zaten, ze ook een uur meer bewogen tijdens diezelfde week.

Terwijl VUB-onderzoekers de longschade van COVID-patiënten in kaart brachten met AI, startte op 5 februari de Brussels Universities Cross zonder publiek. De rechtstreekse verslaggeving op televisie was voor veel VUB-personeel de enige manier om de campus nog eens in het echt te zien. Professoren en universitaire overheden hielden hun hart vast met het oog op de examens van al die op zichzelf aangewezen studenten, maar wonderwel bleken de resultaten beter mee te vallen dan verwacht, zo wees onderzoek uit. Naar aanleiding van het vele thuiswerk daalde ook het ziekteverzuim op de werkvloer naar een historisch laag niveau en sliepen velen minder goed tijdens de inmiddels tweede lockdown.

Mangroven en wateroverlast

Eind februari kwam een team van geologen onder leiding vanVUB-professor geochemie Steven Goderis met een uniek bewijs dat de dinosauriërs 66 miljoen jaar geleden wel degelijk uitstierven als gevolg van de inslag van een asteroïde in Mexico. Ze ontdekten stofresten van de asteroïde in de Chicxulub inslagkrater.

Het leven na de inslag herstelde zich uitzonderlijk snel en het gevolg waren heel veel nieuwe soorten. Wellicht ondervonden de magrovenbossen op de eilanden ten oosten van het Afrikaanse continent ook de gevolgen van die inslag, al was dat zeker niet het voorwerp van de studie daarover door een team van VUB-biologen. Die mangrovebossen kwamen uit het oosten, aldus de genetische studie. Mangroven zijn erg belangrijk voor de lokale ecosystemen.

Als het bij mangroven de bedoeling is dat ze bijna altijd met de voeten in het water staan, dan is dat in onze dorpen en steden eerder een ongewenste situatie, meestal als gevolg van overvloedige neerslag. Om daar op termijn wat aan te kunnen doen, werd de FloodCitiSense-app in het leven geroepen, waarmee VUB-hydrologen een beroep doen op burgers om data over wateroverlast te verzamelen en daarmee vervolgens aan de slag gaan om het probleem in de toekomst te kunnen anticiperen.

Cultuur en schimmels

Burgers die aan onderzoek deelnemen, het is een ware rage geworden. In de cultuursector zijn ze daar al altijd mee bezig, want géén bezoekers over de vloer krijgen, daar ligt de cultuursector van wakker. Daarom monitorden VUB-onderzoekers, in samenwerking met publiq en enkele andere universiteiten, de cultuurparticipatie in coronatijden. De nadruk lag daarbij op nieuwe vormen van cultuurparticipatie die - het mag niet verwonderen - zich vooral online afspelen. Eind maart was er ook belangrijk nieuws in het kankeronderzoek: mensen met een agressieve hersentumor zullen misschien in de toekomst beter geholpen kunnen worden met nieuwe vormen van doelgerichte immuuntherapie, dankzij onderzoek van onder andere kankerspecialisten prof. Kiavash Movahedi en prof. Jo Van Ginderachter (VIB-VUB).

Op 1 april, en dat was geen grap, publiceerden VUB-geologen onder leiding van VUB alumnus dr. Matthias van Ginneken alweer interessant nieuws over een nog onbekende meteorietinslag boven Antarctica, 430.000 jaar geleden en dus naar geologische maatstaven quasi gisteren. 'Inslag' is in deze context misschien niet het juiste woord, want de meteoriet ontplofte net voor ze het aardoppervlak bereikte, daarmee met de kracht van talloze atoombommen alles wegmaaiend wat zich in een straal van ettelijke kilometers rond de explosie bevond.

Als zich dergelijk drama in de bebouwde kom afspeelt, dan is het naderhand puin ruimen en afval storten. Niet als het van Elise Elsacker van de onderzoeksgroepen Architectural Engineering en Microbiologie afhangt. Zij onderzocht hoe we in de nabije toekomst duurzaam en circulair kunnen bouwen met schimmels. Dat soort bouwtechnieken waren zeker nog niet aan de orde in de tijd dat de oude grafheuvels werden opgeworpen die Nandy Dolman van de VUB-onderzoeksgroep HARP onderzocht in verschillende natuurgebieden. Ze wil kijken of we weer kunnen aanpikken bij die oude funeraire tradities en of er in één beweging werk kan worden gemaakt van herbebossing. Meer circulair dan dat kan je haast niet worden. We blijven in het circulaire gedachtengoed met de windmolenparken op de Noordzee waar men de onderhoudskost wil drukken met AI ontwikkeld aan de VUB.

Wijnen en prijzen

Wij Belgen zijn niet alleen notoire bierdrinkers, ook een goed glas wijn gaat er wel in. Onze Bourgondische trekjes staan volgens de meesten in schril contrast met het broodje gezond dat bij onze noorderburen bon ton is tijdens de middagbreak. Dat belette doctorandus Rob Blijleven niet om de geschiedenis van de wijnhandel en -consumptie in Nederland tussen 1670 en 1970 in te duiken en vast te stellen dat de Nederlanders ook graag een glaasje op z'n tijd lusten. Zelf wijn verbouwen, daarvoor was het in Nederland meestal te koud. Dat was zeker niet zo 78 miljoen jaar geleden, toen onze contreien en ook Nederland onder een uitgestrekte ondiepe warme zee lagen bij gemiddelde temperaturen waarvan klimatologen nu nachtmerries krijgen. In tegenstelling tot wat men zou denken, bleek uit onderzoek van dr. Niels de Winter (VUB onderzoeksgroep AMGC/ Universiteit Utrecht) dat er ook in die tijd een serieuze seizoenale temperatuurschommeling te noteren viel en dat de zomers erg heet en de winters merkelijk frisser waren. De Winter werd overigens flink gelauwerd in 2021: hij ontving de EOS Pipet 2021 en werd genomineerd als wetenschapstalent voor New Scientist 2021.

Wie ook gelauwerd werden, waren fotografen Stephan Vanfleteren en zijn collega Dirk Braeckman die hun ere-doctoraat voor maatschappelijke verdiensten in ontvangst mochten nemen tijdens het door VUB-rector Caroline Pauwels gecureerde Theater aan Zee. ​

In de prijzen vallen is zonder twijfel ook een doel voor onze topsporters. Dat een goede begeleiding daarbij belangrijk is, is duidelijk. Nathalie Rosier van de Faculteit Psychologie en Educatiewetenschappen van de VUB zette een innovatief model op om de slaagkansen voor een carrière als topsporter gevoelig te verhogen. Om als universiteit en als regio bij de top te horen is dan weer meer nodig dan een begeleidingsmodel. Daarom zet de VUB in op Green Energy Park, een vernieuwend bedrijventerrein waar onderzoek en ontwikkeling hand in hand gaan met duurzaamheid en hoogtechnologische bedrijvigheid.

Elementaire deeltjes en genderongelijkheid

Neutrino’s zijn uiterst ongrijpbare, ultralichte elementaire deeltjes, die haast niet te capteren zijn. Toch gaat VUB-professor Nick van Eijndhoven dat de volgende jaren doen met zijn Radio Neutrino Observatory Greenland (RNO-G), een baanbrekend project dat gebruik maakt van een nieuwe methode om kosmische neutrino’s met zeer hoge energie te detecteren met behulp van radioantennes die honderd meter diep onder het ijs zitten. Van Eijndhoven is ook een partner in het IceCube Neutrino Observatorium, een enorme telescoop die in de gletsjer van Antarctica is ingegraven en waarmee ook de aanwezigheid van neutrino's kan worden gedetecteerd.

Veel dichter bij huis bekeek Ynske De Neve, masterstudent communicatiewetenschappen aan de VUB, hoe het gesteld is met de gendergelijkheid in de Vlaamse filmindustrie. Niet zo best, blijkt uit het onderzoek: vrouwen klagen over infantilisering in de manier waarop ze worden aangesproken, over frustraties over structureel vrouwonvriendelijke structuren en over het bijhorende machtsmisbruik door mannelijke collega’s en bazen. Werk aan de winkel dus.

In augustus nam de corona-pandemie een korte rustpauze, waardoor de VUB alles op alles zette om te kunnen starten in code groen, in de ijdele hoop dat het rijk der vrijheid eindelijk in zicht was. Die vrijheid zou ook de toeristische sector in de hoofdstad weer aanslingeren. Uit een studie van de VUB, in opdracht van Innoviris, bleek echter dat er kapers op de kust zijn in de sector en dat bijna de helft van de woningen op Airbnb in Brussel worden aangeboden door ‘investeerders’ en ‘professionals’ en dat die sterk geconcentreerd zijn nabij de toeristische trekpleisters en in de Europese wijk.

Grote afstudeerceremonies en veel studenten

Eén van die trekpleisters is de wereldwijd gesmaakte Brusselse Grote Markt. Op die iconische plek mochten de afstuderende studenten van de Brusselse universiteiten hun diploma's in ontvangst nemen. De afgestudeerde filosofen op de Grote Markt zullen vast weten waar hun voorgangers de mosterd haalden en dat een lange en boeiende Arabische traditie ervoor zorgde dat in de diepe middeleeuwen belangrijke geschriften door oosterse denkers tot bij ons werden gebracht. In de geschiedenis van de filosofie valt daar niet veel meer van te merken: een studie door Koert Debeuf van het Institute for European Studies van de VUB geeft aan dat de oorsprong van dat Eurocentrisme in de 18de eeuw te situeren valt, toen een meer universalistische benadering omsloeg in een Eurocentrische, waarna vooral de christelijke filosofische tradities dik in de verf werden gezet.

Hoe zat het overigens in die tijd met vrouwen in de filosofie? Hopelijk beter dan met het aandeel van vrouwen in de IT-sector. Om daaraan te verhelpen start de VUB met een postgraduaat Women in IT, dat voor de duidelijkheid ook toegankelijk zal zijn voor mannen. Het mannelijke overwicht in IT zal hierdoor wellicht snel wegsmelten, zoals de gletsjers overal in de wereld door het op hol geslagen klimaat. De Ice and Climate Research Group van de VUB, onder leiding van professor Philippe Huybrechts, wil daarom aan het einde van volgende zomer naar de Alpen om de massa-balans van de Morteratsch- en Persgletsjer op te meten. Met drones, en niet langer met peilstokken zoals dat eeuwen lang gebeurde. De verzamelde data zullen gebruikt worden om gletsjermodellen te maken en om de klimaatverandering in kaart te brengen.

Wat niet smelt maar volop groeit, is het aantal studenten aan de VUB. Statistisch zou men met enige verbeelding zelfs kunnen stellen dat het studentenaantal aan de VUB omgekeerd evenredig is met het wegdeemsteren van de ijsmassa's op aarde. En dat al acht jaar lang. Een reden om te dromen van méér. Die dromen kunnen ferm tegenvallen, zeker als je het bed moet delen met een snurker. Een grote troost is dan wellicht dat je niet alleen bent: naar schatting de helft van de wereldbevolking snurkt in min of meerdere mate, aldus doctoraatsonderzoek van Miche De Meyer. En dat is niet onschuldig, zeker niet als het pandemische vormen aanneemt. Net als die verdomde COVID-pandemie, die de wereld blijft beroeren, die de universiteit ertoe noopt om weer op afstand les te geven en zelfs St-V uit te stellen.

Energie en innovatie

Toch is er ook goed nieuws voor de VUB: Green Energy Park wordt concreter met de bouw van het ambitieuze Smart Village Lab, waar onderzoek zal gebeuren naar de energietransitie die zich stilaan onstuitbaar opdringt. Verder krijgt EUTOPIA, een Europese alliantie van universiteiten waarin de VUB prominent aanwezig is, steeds meer noodzakelijke kritische massa door de uitbreiding met alweer enkele universiteiten. Die diversiteit zien we als kracht en als drijver van een innovatieve kijk op hoe het Europese onderwijs en onderzoek van de 21^ste eeuw eruit moeten zien, zegt Rector Caroline Pauwels daarover. Met EUTOPIA bouwen we dus de universiteit van de toekomst.

Terwijl de winter over Brussel neerdaalt en het overlegcomité zich buigt over alweer strengere coronamaatregelen, terwijl de winterzonnewende achter de rug is en de dagen nu weer langer worden, dromen we bij de VUB alweer van de lange zomerdagen waarin vlinders lustig in het rond fladderen en de hitte als een deken over campus en stad ligt. Die vlinders kunnen volgens interessant onderzoek door Thomas Merckx, van de nieuwe onderzoeksgroep Global Change Biology, ook echte stadsbewoners zijn, met hun eigen geplogendheden en ja, met hun eigen grootsteedse gewoonten. Vlinders in de stad vliegen namelijk langer dan hun soortgenoten op het platteland. Dat geldt zowel voor dag- als voor nachtvlinders. Terwijl vlinders op het platteland al snel aan hun lange winter beginnen, als pop of in een donker hoekje, dartelen ze in de stad nog geruime tijd vrolijk in het rond, gestuurd door hun genen, waarna ze ten slotte ook voor een periode van lethargie kiezen en het jaareind ronden.

Bedankt, media

Onderzoekers van de VUB dromen misschien ook van wel eens van een winterslaap, maar bovenal blijven zij alert en actief inzetten op eigenzinnige kennis, op vernieuwend onderzoek, op een betere wereld en blijven die kennis delen met de wereld, met dank aan de media.