Impliciet en suggestief taalgebruik op sociale media – niet strafbaar, wel juist begrepen

Om de strategieën en talige kenmerken van uitingen die zich tussen opinie en haat bevinden in kaart te brengen, analyseerden prof. Martina Temmerman, prof. Roel Coesemans en dr. Raymond Harder Facebookberichten en tweets die vlak voor de verkiezingen van mei 2019 en de maanden die eraan vooraf gingen, werden gepubliceerd op de accounts van de belangrijkste Vlaamse politieke partijen (Open VLD, N-VA, sp.a, PVDA, Groen, CD&V en Vlaams Belang), hun partijvoorzitters en twee invloedrijke partijleden  die zich profileren op de thema’s waarvoor Unia bevoegd is. 

In dit corpus van in totaal 3 121 Facebookberichten en 24 764 tweets afkomstig van 35 accounts bleken in totaal 95 Facebookberichten en 102 tweets te zitten die - hoewel ze niet strafbaar zijn – wel als discriminerend ervaren konden worden. De overgrote meerderheid van deze berichten waren gepost door het officiële partij-account van Vlaams Belang en de politici van die partij. Ook bij N-VA kwam een miniem aantal gevallen voor; bij de andere partijen werden er geen gevonden. De berichten gingen hoofdzakelijk over religie en her- of afkomst. 

Woorden zorgvuldig gewikt en gewogen
De onderzoekers stelden verder vast dat de auteurs van potentieel discriminerende boodschappen eerder suggereren dan expliciet beweren dat bepaalde groepen uit de samenleving een probleem of een gevaar vormen. Dat doen ze bijvoorbeeld door twee groepen als tegengesteld voor te stellen (insiders vs. outsiders), deze outsiders negatief voor te stellen op basis van veronderstelde kenmerken of ze te categoriseren als een homogene groep. Daarnaast wordt ook vaak gebruik gemaakt van overtrokken taal met bijvoorbeeld hyperbolen of metaforen en worden andere meningen ondergraven. Prof Temmerman benoemt enkel voorbeelden uit de analyse: “Een benaming als ‘schurft-, malaria en tbc-migranten’ plakt het kenmerk ‘ziekte’ vast aan een hele groep. Bovendien suggereert de benaming ook nog dat de groep besmettelijk zou kunnen zijn voor iedereen die met hen in contact komt. Een ander voorbeeld: In een zin als ‘onze meisjes worden steeds vaker lastiggevallen’ wordt er een groep ‘onze meisjes’ gedefinieerd tegenover een niet-gespecificeerde andere groep meisjes die ‘niet van ons’ is. Of als een artikel over de Aziatische hoornaar wordt gedeeld op Facebook waar instaat dat die invasieve uitheemse wesp een bedreiging vormt voor honingbijen, zien we in de reacties op Facebook dat de lezers de inhoud van de post metaforisch interpreteren en opmerkingen maken als ‘ik ben mijn honingbijen aan het trainen om zich te kunnen weren tegen deze uitheemse Aziatische hoornaar’.”

Prof. Temmerman licht verder toe: “Door zo indirect en impliciet te communiceren, kunnen de auteurs zich indekken tegen de kritiek dat ze bepaalde (wettelijke) grenzen overschrijden. Ze kunnen zich bijvoorbeeld verdedigen door aan te halen dat ze fout begrepen zijn. Maar de reacties op de berichten tonen duidelijk dat de lezers de boodschap wel begrepen hebben zoals ze bedoeld zijn. De auteurs hoeven met andere woorden niet expliciet te zijn om hun punt te maken. In de wetenschap noemen we dat fenomeen het “hondenfluitje”. We stellen ook vast dat de lezers vaak nog een stapje verder gaan dan de auteurs.

Het volledige rapport staat op https://www.unia.be/nl/publicaties-statistieken/publicaties/tussen-opinie-en-haat. Parallel werd door UCLouvain-onderzoekers een analyse voor het Franstalige landsgedeelte uitgevoerd. Dat rapport is hier vinden: https://www.unia.be/fr/publications-et-statistiques/publications/entre-opinion-et-discours-de-haine. 

Voor meer informatie, contacteer:
Martina Temmerman
[email protected]