VUB-professor Imke Baetens: aantal jongeren met suïcidegedachten en zelfverwondend gedrag is bijna verdubbeld sinds Covid
1 maart is Self Injury Awareness Day. Ook scholen krijgen steeds vaker te maken met zelfverwondend gedrag bij jongeren. “Het aantal gevallen is bijna verdubbeld”, zegt Imke Baetens, professor aan de VUB. Baetens is gespecialiseerd in preventie en behandeling van emotionele en gedragsproblemen bij kinderen en jongeren en ook internationaal erkend expert in zelfverwonding bij jongeren. Scholen zijn de ideale plek voor preventie, zegt Baetens. Het is dan ook cruciaal dat ze daarin goed begeleid worden. Daarom heeft de VUB een uitgebreid preventie-aanbod ontwikkeld.
“Al die jongeren professioneel behandelen is onmogelijk, maar gelukkig ook niet nodig”, vindt Baetens. “Ongeveer een derde experimenteert één of enkele keren met zelfverwonding, net zoals anderen experimenteren met drugs. Als zelfverwondend gedrag een impact heeft op het dagelijkse leven, is professionele hulp aangewezen. Officieel spreken we over zelfverwonding wanneer het gedrag meer dan vijf keer voorkomt binnen een jaar.”
Het Preventiepakket Zelfverwonding voor scholen biedt een praktische leidraad om het thema bespreekbaar te maken. Het bevat een stappenplan voor het opstellen van een scholenprotocol, een uitgewerkte les voor in de klas en brochures voor ouders en jongeren die ermee geconfronteerd worden. Daarnaast ontwikkelde de VUB een tweedaagse Training Preventieadviseur Zelfverwonding en Suïcide. “De training voor zorgcoördinatoren en CLB-medewerkers helpt bij het ontwikkelen van een preventiebeleid op maat van de school”, zegt Baetens. “De opleiding biedt gesprekstechnieken, tools voor risicotaxatie en richtlijnen voor doorverwijzing en opvolging.”
Ten slotte ontwikkelden de onderzoekers van de VUB een Toolkit voor hulpverleners: een handige set met screeningsvragenlijsten, praatkaarten, brochures en een documentaire waarin ervaringsdeskundigen hun verhaal delen. Een eerste stap om als school met dit thema aan de slag te gaan.
Het VUB-expertisecentrum PRISM, waar Baetens aan verbonden is, voert onder meer onderzoek naar psychische klachten bij jongeren in middelbare scholen, hogescholen en universiteiten. “Sinds Covid zien we in Vlaanderen, en ook wereldwijd, een sterke toename van psychologische klachten bij jongeren”, zegt Baetens. “Ze ervaren meer psychologische stress, zoals angsten, depressieve gevoelens en slaapproblemen, en vertonen vaker ‘maladaptieve copingmechanismen’. Daarmee bedoel ik: een ongezonde manier van omgaan met emoties, zoals eetstoornissen, zelfverwonding en suïcidale gedachten. Het aantal jongeren met suïcidegedachten en zelfverwondend gedrag is bijna verdubbeld. Wat opvalt: dat gedrag start steeds vroeger. Eén op de drie twaalf- of dertienjarigen geeft aan hiermee bezig te zijn. Soms zien we het zelfs al in de lagere school. Het aantal officiële psychiatrische diagnoses, zoals klinische depressies of angststoornissen, is gelukkig niet in dezelfde mate gestegen.”
De pandemie heeft volgens Baetens voor een langdurige impact gezorgd. “Dat is niet zo vreemd”, vindt ze. “In de geschiedenis zien we dat ook andere pandemieën en ingrijpende wereldgebeurtenissen gevolgen hadden die nog jaren doorwerkten. Covid was een katalysator, maar er zijn nog meer stressfactoren bijgekomen: de oorlogen in Oekraïne en Israël, nucleaire dreiging, economische onzekerheid en de voelbare klimaatcrisis. Jongeren zien volwassen zich zorgen maken, maar zijn er ook zelf bewust mee bezig. Daarnaast toont onderzoek aan dat jongeren een hoge academische druk ervaren, niet alleen door ouders en docenten, maar ook door onlineplatformen zoals Smartschool. De druk stopt nooit. Jongeren voelen zich daarin vaak niet gehoord.”
PRISM heeft verschillende projecten lopen die het welbevinden van jongeren en jongvolwassenen onder de loupe nemen. Recent werd gestart met een grootschalig onderzoek bij 500 Limburgse scholieren, in samenwerking met het Vrij CLB Limburg. Jongeren krijgen daarbij vier lessen rond de preventie van mentale klachten. “Tussendoor bevragen we hen over hun subjectieve welbevinden - hoe voelen jongeren zich- en kijken we naar psychologische symptomen en emotie-regulatievaardigheden”, aldus Baetens. “Leerlingen die mentale kwetsbaarheid aangeven, bieden we extra training aan. Bij ernstige problemen gaan we samen met ouders op zoek naar professionele hulp.”
De toename van zelfbeschadigende gedrag - van eetproblemen tot zelfverwonding en suïcidaliteit - valt minstens deels te verklaren door sociale media. Bovendien tonen sociale media vaak een geïdealiseerd plaatje, terwijl het echte leven verre van perfect is. Jongeren kunnen daardoor een verkeerd beeld krijgen van geluk. “Sociale media hebben een dubbele invloed”, weet Baetens. “Enerzijds vinden jongeren er steun en verbinding, wat hun welzijn ten goede komt. Anderzijds kunnen sociale media het risico op mentale problemen verhogen. Kanalen zoals TikTok verspreiden heel wat triggerende content. Denk aan filmpjes waarin jongeren hun zelfverwonding tonen, gedetailleerd spreken over suïcidepogingen of hun anorexialichaam laten zien. Jongeren onder de 16 zijn in volle ontwikkeling van hun identiteit en sociale vaardigheden. De prominente aanwezigheid van sociale media maakt dat proces extra complex.”
Meer info:
Imke Baetens: imke.baetens@vub.be
https://www.vub.be/nl/form/-self-injury-prevention-kit-for-
