VUB-onderzoekers willen voor het eerst een grondige studie maken over historische en prehistorische terrasbouw
We kennen allemaal de beelden van de uitgestrekte rijstvelden in Zuidoost-Azie die netjes in terrasvorm tegen de heuvels kleven. Ook bij ons had je vroeger heel wat terrassen, meestal omzoomd door heggen, die door de schaalvergroting van de landbouwpraktijk gesneuveld zijn. Archeologen en geomorfologen van de VUB en de KU Leuven gaan nu de typologie van een deel van die terrassen bestuderen. Voor hun onderzoek trekken ze naar het Oostelijke Mediterrane bekken, waar misschien wel de oudste landbouw-gerelateerde terrasbouw van de wereld te vinden is. Hun bevindingen kunnen belangrijk zijn, ook voor ons in het hier en nu.
De projectleider van het Junior FWO-project Terrassen als strategie voor landbeheer in het oostelijke Middellandse Zeegebied: een langetermijn perspectief is VUB-archeoloog en professor Ralf Vandam. Hij gaat samen met zijn VUB-collega’s Soetkin Vervust, Barbora Wouters en met KUL-geomorfoloog Matthias Vanmaercke onderzoeken hoe oud die terrassen zijn, wie ze heeft aangelegd en hoe, wat hun impact was op de landbouwproductie en welke gewassen er bij voorkeur op werden verbouwd.
“We gaan hiervoor de terrasbouw op het eiland Cyprus en in een deel van Turkije bestuderen”, zegt Vandam. “In een latere fase van het onderzoek kunnen we dan eventueel extrapoleren naar andere gebieden waar terrasbouw een belangrijke strategie voor landgebruik was. Ondanks hun wijdverspreide voorkomen is de geschiedenis van terrasbouw weinig gekend, omdat het moeilijk is om enerzijds hun aanleg te dateren en anderzijds hun historisch landgebruik te determineren. Die aspecten hebben algemeen onderzoek belemmerd naar wanneer en waarom rurale gemeenschappen terrassen aanlegden en hoe hun langetermijninvesteringen en -keuzes die landschappen mee hebben gevormd.”
De onderzoekers willen in eerste instantie een Lidar-survey doen (Laser Imaging Detection And Ranging). Met de Lidartechnologie worden vanop lage hoogte laserscans gemaakt van het landschap met een topografisch model in hoge resolutie als resultaat. “Een Lidar-hoogtemodel moet ons in staat stellen om oude en soms moeilijk zichtbare terassen terug te vinden”, zegt Vandam. “Op die Lidar-modellen willen we artificiële intelligentie loslaten in een zelflerend systeem, dat ons toelaat om de terrassen terug te vinden in het landschap. Op basis daarvan proberen we de verschillende types van terrassen op Cyprus en in Turkije te reconstrueren. Per type gaan we dan dateren.”
Die dateringen gebeuren met een mobiele installatie voor ouderdomsbepaling op basis van optisch gestimuleerde luminescentie. Sedimenten die begraven zijn, slaan radioactiviteit op uit hun omgeving, die weer vrijkomt als het sediment aan licht wordt blootgesteld. De aanwezige radioactiviteit is dus een maat voor de tijd dat een sediment geen zonlicht heeft gezien en kan iets vertellen over het ogenblik dat het terras werd aangelegd. Sommige studies geven aan dat de eerste terrassen dateren uit de Ijzertijd, andere hebben het eerder over een intensieve periode van terrasaanleg in de middeleeuwen. De dateringen zullen daar uitsluitsel over moeten brengen.
“Die dateringen worden tegelijk archeologisch onderbouwd “, aldus Vandam. “Dat kan door ze te linken aan archeologische vindplaatsen in de omgeving. Daarnaast gaan we het gebruik van de terrassen onderzoeken op basis van een microstratigrafische analyse en willen we achterhalen welke landbouwgewassen er op die terrassen gegroeid hebben door microscopisch onderzoek naar plantenresten die in de bodem aanwezig zijn. Die kunnen variëren van granen over groenten tot fruit- of olijven. Tot slot willen we ook de levenscyclus van zo’n terras onderzoeken.”
De verkregen data worden dan gemodelleerd. Er wordt berekend hoeveel grond zo’n terras vasthoudt, wat de invloed is op erosie en grondafstroom, of terrassen in een irrigatiesysteem werden ingebed en hoe ze de waterbalans hebben beïnvloed. “De millennialange geschiedenis van terrassen heeft een uitzonderlijk potentieel om langetermijn landbeheerstrategieën te belichten in relatie tot ecologische en/of socio-economische veranderingen”, denkt Vandam. “We willen onderzoeken hoe de door het onderzoek verkregen data terug te brengen zijn naar de mens-omgeving-interactie van de tijd dat de terrassen in gebruik waren. Dat moet ons leren waarom de terrassen precies dán en dáár werden aangelegd en in welke socio-economische context.”
“De hele studie heeft ook haar belang voor het heden”, benadrukt Vandam. “Kunnen de landbouwmethodes en het landgebruik van lang geleden ons nog iets leren voor de toekomst? Wij denken van wel. Zelfs voor het landschapsgebruik in onze eigen streken kan de studie daarom interessant zijn. Het kan ons onder andere leren hoe grondverschuivingen kunnen worden voorkomen door intelligente terrasbouw en hoe terrassen ingezet kunnen worden tegen bodemerosie of hoe ze de waterhuishouding beïnvloeden, ook in periodes van droogte.”
Het project Terrassen als strategie voor landbeheer in het oostelijke Middellandse Zeegebied: een langetermijn perspectief krijgt een FWO-subsidie van 650.000€
Meer info:
Prof. Ralf Vandam +32 472 54 22 08
