VUB-onderzoek lokaliseert ongekende vuurtorens in een haven uit de Romeinse tijd in Cyprus

In Oostende weten de bewoners van de oosteroever tegenwoordig heel goed wat het effect en de rol zijn van een vuurtoren in de haven. Vuurtorens zijn geen recent fenomeen: ze waren in de klassieke oudheid al vrij algemeen gekend tot vandaag maar nog onvoldoende bestudeerd. Voor zijn masterthesis Archeologie aan de VUB trok Dries Vergouwen naar de Romeinse haven van Nea Paphos, de toenmalige hoofdstad van de Romeinen op Cyprus. Hij bestudeerde er de visibiliteit van de klassieke haven in functie van de aanwezige landmarks én hij ging op zoek naar de mogelijke locatie van eventuele vuurtorens in de voor die tijd erg belangrijke haven. Voor zijn speurwerk en zijn thesis kreeg hij een award van het Vlaams instituut voor de Zee (VLIZ).

“Het was noodzakelijk dat de schepen hun weg konden vinden naar die voor zijn tijd belangrijke haven”, zegt Vergouwen. “Van daaruit werden Cypriotische producten zoals olijfolie, koper, hout etc. verhandeld naar het gehele mediterrane gebied. Ik onderzocht daarom van hoever in zee je de haven of zijn landmarks kon zien. In eerste instantie keek ik enkel naar de natuurlijke landmarks die de haven markeerden: ten noorden van de stad waren er een natuurlijk schiereiland en een zeer herkenbaar eiland, ten zuiden een tweede schiereiland en een tempel die als landmark gezien kan worden. Opvallend was dat uit de analyse bleek dat de landmarks een korte overlapping kenden in visibiliteit, die het mogelijk maakte voor schepen om constant minstens één van de landmarks in hun zicht te hebben, indien ze binnen een maximumafstand van 10 km van de kust voeren.” Voor een veilige passage naar en van de haven van Nea Paphos voldoen deze landmarks op zichzelf echter niet. ​ ​

“Ik deed daarom een literatuurstudie over de infrastructuur in havens in de Romeinse periode”, zegt Vergouwen. “Uit die studie bleek dat sommige belangrijke Romeinse havens toen één of meerdere vuurtorens hadden. De meest bekende daarvan stond in Alexandrië. Die stamde eigenlijk uit de pre-Romeinse tijd, maar was wel nog in gebruik tijdens de Romeinse periode. De toren was, inclusief het standbeeld van Zeus op de top, 117m hoog.

Ook de haven Portus Romanus, de grote haven die de stad Rome zelf bevoorraadde, was voorzien van een vuurtoren van ongeveer 120m hoog.”

Dichter bij ons weten we dat er vuurtorens waren in de havens van Dover en van Boulogne-Sur-Mer, respectievelijk Portus Dubris en Gerosiacum in de Romeinse tijd. Het probleem met onderzoek naar Romeinse vuurtorens is dat het vaak gissen is naar de hoogte ervan. Er zijn er maar een paar waarvan de hoogte min of meer gekend is. Zo was de hoogste vuurtoren in Dover naar schatting 25 meter hoog en die in Boulogne-Sur-Mer 46 meter hoog.

In Nea Paphos werden de vuurtorens echter nooit gelokaliseerd. In de stad bleek maar op vijf locaties mogelijk een vuurtoren te hebben gestaan. “Op elk van die locaties herhaalde ik mijn landmark-onderzoek, met gesimuleerde vuurtorens van respectievelijk vijf, tien, vijftien, twintig en vijfentwintig meter hoogte”, aldus Vergouwen. De studie wees uit dat de ideale hoogte van een vuurtoren vijftien meter was en dat twee locaties in aanmerking kwamen. Eén ervan sierde wellicht de westelijk pier van de stad, een andere stond in het noordelijke deel van Nea Paphos. Met vijftien meter steekt een vuurtoren er op die plekken een flink stuk boven de rest van de gebouwen uit. Het gebruik van twee torens zorgde ervoor dat de stad zichtbaar was vanop zee zowel vanuit noordelijke als vanuit zuidelijke richting, wat een veilige scheepvaart naar de haven garandeerde.

De masterthesis van Vergouwen kreeg de prozaïsche en toepasselijke titel – verwijzend naar een song van Nick Cave – Come Sail Your Ships Around Me. Studying the Roman Harbour Infrastructure and Seascape of Nea Paphos using Viewshed Analysis. De thesis werd gerealiseerd onder begeleiding van Prof. dr. Ralf Vandam in samenwerking met Prof. dr. Apostolos Sarris van de University of Cyprus. De VLIZ Masterthesis Award is 500 € waard.

Vergouwen blijft overigens aan de VUB. Hij wil de volgende jaren aan een doctoraat werken over een minder exotische haven, namelijk de middeleeuwse Zennehaven van Brussel, waarvan recent delen werden blootgelegd na de afbraak van Parking 58 in hartje Brussel.

(Foto Dries Vergouwen)

Meer info:

Dries Vergouwen: +32 477 05 68 91

dries.vergouwen@vub.be