VUB-demografen zoeken de onbekende inwoners van België via de doden
In een recente studie ontwikkelden VUB-demografen Johan Surkyn, Sylvie Gadeyne en Pieter-Paul Verhaeghe een innovatieve methode om het totale aantal geregistreerde en niet-geregistreerde inwoners van België te schatten. Daarbij is het vooral moeilijk om het aantal niet-geregistreerde mensen in ons land te achterhalen. Omdat niet-geregistreerde inwoners van het land wel geregistreerd worden als ze overlijden, besloten de demografen hun schattingen te doen aan de hand van die sterfgevallen, door te kijken hoeveel levenden er zijn voor elke dode.
Op basis van hun gecorrigeerde en gewogen extrapolaties van het sterftecijfer leefden er in het België van 2016, het laatste jaar dat in het onderzoek werd meegenomen, naast de 11,2 miljoen toenmalige geregistreerde burgers, naar schatting ook 489.000 niet-geregistreerde inwoners, aldus de onderzoekers. Al die mensen samen zijn met evenveel als de bevolking van een agglomeratie als Antwerpen. Brussel huisvest daarvan 123.000 capita in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, waarvan 52.000 Mensen zonder Papieren van buiten Schengen.
“Om bias te vermijden werden alle tellingen in kleine leeftijdsgroepen en daarbovenop nog eens in herkomstgroepen gedaan”, zegt demograaf en VUB-professor Johan Surkyn. “Je kan het aantal levenden immers niet zomaar extrapoleren op basis van het aantal sterfgevallen. Veel van de niet-geregistreerde inwoners op ons grondgebied zijn relatief jong en dus ondervertegenwoordigd in de sterftecijfers. Bovendien zijn de sterftecijfers vaak herkomstgebonden.”
In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, zijn de meeste niet-geregistreerde personen in België afkomstig uit de Europese Schengenzone, behalve in Brussel, waar een meerderheid afkomstig is uit derde landen. “Het aantal niet-geregistreerden nam de afgelopen decennia bovendien af, vooral in de jongere leeftijdsgroepen”, stelde Surkyn vast. “Ondanks hun niet-geregistreerde status hebben veel van die mensen een volkomen reguliere status als ingezetenen of als bezoekers in België, omdat ze een visum hebben, vrijgesteld zijn van visumplicht, asiel hebben aangevraagd of het land als toerist bezoeken.”
Ongeveer 160.400 niet-geregistreerde personen met een regelmatig verblijfsstatuut vallen onder deze categorie, zodat er ongeveer 329.000 niet-geregistreerde personen zonder de juiste documenten en dus illegaal in België verblijven, waarvan de meesten afkomstig zijn uit de Europese Schengenzone.
De manier van werken van de VUB-demografen is erg interessant in het kader van een realistische schatting van het reële aantal inwoners van een land. De klassieke volkstelling, die vandaag nog overal ter wereld wordt gebruikt om een bevolking te tellen en te beschrijven, volstaat al lang niet meer. “In sommige landen bestaat de volkstelling nog steeds uit een fysieke telling van deur tot deur”, aldus Surkyn in het rapport. “In de meeste Europese landen zijn de gegevens in administratieve bevolkingsregisters echter in de plaats gekomen van fysieke controleurs en papieren formulieren. De klassieke volkstelling compileert en aggregeert eigenlijk gewoon wat al bekend is, waarbij alleen geregistreerde burgers, en dus alleen wettelijk erkende onderdanen van een staat, worden geteld en niet-geregistreerde burgers worden uitgesloten.”
Hoe groot is dan de niet-geregistreerde bevolking, en hoe is deze samengesteld in termen van leeftijdsgroepen en herkomst? Dat was de centrale onderzoeksvraag van het MISAFIR-project, gefinancierd door Innoviris. “Zoals vele andere landen heeft België een dubbel systeem voor de registratie van sterfgevallen”, zegt Surkyn. “Het ene systeem registreert de sterfgevallen van geregistreerde burgers om het bevolkingsadministratiesysteem nauwkeurig bij te houden. Het tweede systeem is bedoeld voor statistisch gebruik en voor gezondheidsmonitoring en registreert alle sterfgevallen binnen de nationale grenzen, inclusief leeftijd, geslacht, nationaliteit en doodsoorzaak op een statistische overlijdensakte. Door beide registratiesystemen te kruisen konden we niet-gekoppelde sterfgevallen identificeren.”
De niet-geregistreerde bevolking is overwegend mannelijk, met een geslachtsverhouding van ongeveer 60 mannen voor 40 vrouwen. De bevolking is ook zeer jong, maar vergrijst snel. De gemiddelde leeftijd was ongeveer 28 jaar in 1998-2006, maar steeg met 5 jaar tot 33 jaar in 2012-2016. De vergrijzing is een gevolg van het toenemende aantal oudere niet-geregistreerde immigranten, maar ook van de daling van het aantal niet-geregistreerde minderjarigen.
In de rand van het onderzoek en door het tellen met herkomstgroepen viel het de onderzoekers ten slotte ook op dat er in de bestudeerde periode opmerkelijk veel Franse vrouwen stierven in België, in verhouding veel meer dan er inwoners uit het land geregistreerd waren. De reden daarvan blijkt dat er nogal wat Franse oudere vrouwen in West-Vlaamse en Henegouwse woonzorgcentra en ouderlingentehuizen hun laatste jaren komen slijten en er tenslotte ook sterven.
Meer info
Johan Surkyn
+32 472 42 07 47