Tentoonstelling Testerep en het verzonken Oostende
Tot in de middeleeuwen lag er centraal aan onze kust een eiland, Testerep, dat zich uitstrekte van Westende over Middelkerke tot Oostende. Soetkin Vervust, landschapsarcheologe van de VUB, doet al enkele jaren wetenschappelijk onderzoek naar de sporen van dat eiland en naar het oorspronkelijke Oostende dat wellicht in de veertiende eeuw deels in de golven verdween. Het eiland is er vandaag niet meer. Hoe dat komt vormt het onderwerp van een tentoonstelling die van 21 december tot 20 april te zien is in de Venetiaanse Gaanderijen in Oostende. ‘Testerep en het verzonken Oostende’ neemt bezoekers mee doorheen 10.000 jaar kustgeschiedenis en de ingrijpende transformaties die de kust door de eeuwen heen heeft ondergaan onder invloed van zee en mens.
“De tentoonstelling heet “Testerep en het verzonken Oostende” en we hadden dus ook het idee op zoek te gaan naar sporen van de verdwenen stad”, zegt Vervust. “Op het beroemde stadsplan van Oostende door Jacob van Deventer uit het midden van de 16e eeuw is te zien hoe 150 jaar na de Sint-Vincentiusstorm van 1394 nog een klein stukje van de oorspronkelijke middeleeuws stad overbleef als een klein eilandje, ter hoogte van de huidige dijk en het strand. Ervan uitgaande dat het oorspronkelijke en het nieuwe Oostende ongeveer even groot waren, zou dat betekenen dat het oude zich uitstrekte tot het uiteinde van de Westdam. In de ruime omtrek van die zone kon ondergronds dus gezocht worden naar restanten van de oude stad.”
Snel bleek dat zich zeewaarts al zoveel erosie heeft voorgedaan, dat de zeebodem er al diep onder het vermoedelijke straatniveau van het verdwenen deel van Oostende zit. “Het plan was om met de het wetenschapsschip van de VLIZ en met steun van ingenieurs van de Leuvense universiteit seismische surveys uit te voeren”, zegt Vervust. “Maar dat heeft dus geen zin: de kans er nog middeleeuwse bouwsporen aan te treffen is onbestaande. We wilden ook op het strand bodemscans uitvoeren, maar die worden dan weer bemoeilijkt door de massale zandophogingen die er sinds de jaren ‘2000 worden uitgevoerd. We hebben overwogen surveys uit te voeren met electromagnetische inductie (EMI) met een quad op het strand, maar ook dat gaat niet omdat het EMI-signaal in een dergelijke zoute ondergrond maar zo’n 4 à 5m diep reikt, en er meer zand dan dat is opgevoerd.”
In 2016 werden met de boot wel seismische opnames gemaakt tussen de strandhoofden, daar waar er op basis van de diepte van de zeebodem nog archeologisch potentieel werd verwacht. Ook die brachten echter geen middeleeuwse sporen aan het licht. Helaas wil dit zeggen dat van het oorspronkelijke Oostende hoogstwaarschijnlijk niets meer bewaard is en dat alles in de loop der eeuwen werd verwoest door de golven, als dat al niet gebeurd was door het oorlogsgeweld van het 17e-eeuwse Beleg, dat de stad in 1604 tot puin herleidde.
Gelukkig blijft er nog heel veel te onderzoeken, met name over het eiland Testerep zelf en over de evolutie van onze kustlijn gedurende de laatste 5000 jaar. “Het eilandvormige restant van het eerste Oostende dat nog te zien is op de kaart van Jacob van Deventer wordt vaak verkeerdelijk vereenzelvigd met heel het eiland Testerep, als zou dat op 1 stormnacht in 1394 volledig weggespoeld zijn”, zegt Vervust. “Dat is echter niet correct. Ten eerste was het eiland veel groter. De plaatsnaam Westende wijst er immers op dat het westelijke uiteinde van het eiland zich helemaal tot daar uitstrekte. Ten tweede weten we door het nieuwe onderzoek met seismische surveys en boringen op zee dat de kustlijn van Testerep zich oorspronkelijk zo’n 2 à 3 km verder zeewaarts bevond dan de huidige. Die positie bleef duizenden jaren lang min of meer stabiel. Door de trage zeespiegelstijging werd nagenoeg de hele kustvlakte omgevormd van een getijdenlandschap tot een zoetwater veenmoeras.”
Zo’n 2000 jaar geleden kwam er een kentering en ontstond er opnieuw een getijdenlandschap doordat grote getijdengeulen, die eerder dichtgeslibd waren, zich opnieuw diep begonnen in te snijden. Dat deed ook de Testerepgeul. Het eiland zoals we het kennen tot in de middeleeuwen ontstond toen dus. “Rond de 7e – 8e eeuw, op het moment dat de Testerep- en andere geulen weer grotendeels opgevuld zijn met sediment, begon erosie haar werk te doen. Vanaf dan zal de kustlijn door de eeuwen heen langzaam landwaarts verschuiven. Die verschuiving lijkt op basis van onze voorlopige resultaten vooral samen te vallen met zware stormen. Als de kustbarrière erodeert en landwaarts begint op te schuiven in de 7e-8e eeuw begint zich op diens voormalige locatie de onderzeese Stroombank te vormen. Die verplaatst zich in hoofdzaak parallel met de kustlijn, mee met de dominante stromingen. Daarnaast is er echter ook een tragere verschuiving richting kust te zien, die waarschijnlijk opnieuw in verband gebracht kan worden met stormevents.”
De kustlijn is de laatste 1000 jaar dus kilometers opgeschoven, en dat terwijl de relatieve zeespiegelstijging tot begin 20e eeuw erg traag was. “Ten gevolge van de klimaatverandering zien we nu een duidelijke versnelling optreden van die zeespiegelstijging optreden en zullen ook stormen waarschijnlijk in intensiteit toenemen. Door bedijking, drainage en veenontginning sinds de middeleeuwen zijn de polders bovendien nu al een badkuip achter de zeewering geworden, lagergelegen dan het zeeniveau bij vloed. Dat alles proberen we met het verhaal van Testerep in de tentoonstelling duidelijk te maken, in de hoop meer bewustzijn te creëren rond die uitdagingen.”
Het fascinerende verhaal van het verdwenen Testerep wordt door de wetenschappers verteld aan de hand van archeologische artefacten, kunstobjecten, foto-, film- en kaartmateriaal. Met digitale reconstructies ervaart de bezoeker hoe Testerep ooit ontstond als eiland in een toen nog natuurlijk landschap van slikken, schorren en getijdengeulen. De tentoonstelling legt sterk de nadruk op beleving en educatie. Artistieke impressies, levensechte soundscapes, een luisterverhaal en een LEGO-maquette van het verzonken Oostende maken de geschiedenis niet alleen zichtbaar, maar ook voelbaar. LEGO-master David Vanhee creëerde een deels nagebouwde stad, waaraan bezoekers zelf gebouwen kunnen toevoegen, een creatieve knipoog naar het verleden. Jonge bezoekers kunnen bovendien deelnemen aan de ‘Testerepqueeste’, een spannende escape game die hen spelenderwijs door de expo leidt.
Achter de reconstructie van Testerep schuilt baanbrekend onderzoek. Archeologen (VUB), mariene wetenschappers (VLIZ), waterbouwkundig ingenieurs (KU Leuven) en computergame designers (Howest) hebben met behulp van nieuwe technologieën het verdwenen eiland en zijn omgeving in kaart gebracht. Niet alleen de resultaten maar het hele interdisciplinaire onderzoeksproces wordt toegelicht in de tentoonstelling, zodat je als bezoeker een idee krijgt van hoe archeologische artefacten, bodemscans, boringen en wiskundige modellen helpen om de evolutie van het kustlandschap te begrijpen.
“De tentoonstelling biedt naast een verhaal over het verleden ook een kritische blik op de huidige toestand van onze kustlijn”, aldus Vervust. “Terwijl de zeespiegel almaar sneller stijgt door de klimaatverandering, neemt het belang van duurzame kustbescherming toe. De tentoonstelling laat nadenken over de hedendaagse uitdagingen van onze kust, hoe die wortels hebben in een ver verleden en welke lessen we daaruit kunnen trekken om de kust een duurzame toekomst te geven. Het kusterfgoed fungeert zo als bruggenbouwer tussen wetenschap, beleid en samenleving, verleden en toekomst.”
Een aanrader voor iedereen die geboeid is door archeologie, geschiedenis, erfgoed en de uitdagingen van morgen.
Website: https://www.oostende.be/testerep
