Onder de complottheorie sluimert het geweld

QAnon, omvolking, chemtrails en 5G als oorzaak van het coronavirus: alle behoren ze tot de complottheorieën die in toenemende mate worden geassocieerd met extremistische groeperingen. Gedurende het afgelopen decennium zijn onderzoekers en beleidsmakers zulke samenzweringstheorieën, en de rol die ze spelen bij het aanwakkeren van geweld, veel serieuzer gaan nemen.

Alle complottheorieën delen drie belangrijke componenten. De eerste is het bestaan van een geheim complot op nationaal of mondiaal niveau. De tweede component is een groep samenzweerders die als machtig wordt afgeschilderd. Deze groep wordt vaak geïdentificeerd als behorend tot de oppositie. De derde sleutelcomponent die in complottheorieën wordt aangetroffen is een bepaalde groep die als zondebok dient: joden, moslims, intellectuelen, LGBTQI, enz. Een andere in het oog springende eigenschap van complottheorieën is dat ze enorm weerbaar zijn tegen kritiek, maar tegelijkertijd heel gemakkelijk nieuwe verhalen absorberen.

Een complotdenker zweert geweld niet zomaar af

Mensen die in complottheorieën geloven veranderen niet noodzakelijkerwijs in extremisten of geweldplegers. Maar complottheorieën worden wel degelijk in verband gebracht met gewelddadige bedoelingen. Uit onderzoek onder 50 verschillende extremistische groeperingen (Bartlett en Miller, 2010) is gebleken dat een complottheorie fungeert als een ‘radicaliserende multiplier’ die zich op drie verschillende manieren manifesteert: demonisering van de ‘vijand’, verkettering van afwijkende meningen en, tenslotte, aanmoediging tot geweld. Zowel individuen als groepen rechtvaardigen zulk geweld als een legitieme oplossing tegen vermeende onrechtvaardigheid, dreiging of een gemeenschappelijke vijand. Als aanhangers van de complottheorie zich eenmaal op het pad van geweld begeven, zo blijkt uit onderzoek, is de kans dat ze dat geweld weer zullen afzweren gering –  zeker als ze deel uitmaken van een gelijkgestemde groep.

Onderwijs en mediageletterdheid zijn de beste instrumenten

Het bestrijden van complottheorieën en hun gewelddadige gevolgen is een complexe uitdaging. Rios waarschuwt beleidsmakers niet in de val trappen door te geloven dat er een wondermiddel bestaat. Individuen zijn uniek, net als hun gedrag, trauma's, ervaringen en hun perceptie van de realiteit. Hij besluit zijn inventarisatie met een tiental strategieën die autoriteiten kunnen aanwenden om de circulatie van complottheorieën in te dammen en de kwaadaardige gevolgen ervan zoveel mogelijk in de kiem te smoren. ‘Maar,’ zo stelt Rios, ‘onderwijs en de ontwikkeling van kritisch denkvermogen en mediageletterdheid in zoveel mogelijk burgers vormen uiteindelijk de beste instrumenten tegen samenzweringstheorieën, desinformatie en geweld.’

Meer info

Raul Rios

[email protected]

Tel: +32 (0) 471 914 318