Jonge vluchtelingen botsen tegen structuren

Minne Huysman van de VUB-vakgroep agogische wetenschappen volgde voor zijn doctoraatsonderzoek 122 jonge nieuwkomers die in de zomer van 2015 in België bescherming zochten. Het onderzoek focuste op hoe jongeren een nieuw leven bouwen en heropbouwen én hoe ze een ondersteunend netwerk rond zich creëren. De resultaten van het onderzoek verschenen ook in boekvorm (Engels en Nederlands).

Huysmans: “Veel jonge nieuwkomers worden door hun statuut als vluchteling of asielzoeker gescheiden van de leefwereld om hen heen. In België zijn er heel veel aparte structuren gecreëerd, die deze kloof onbedoeld vergroten, zoals opvangcentra, aparte scholen, vrijetijdsaanbod voor vluchtelingen, veel verhuisbewegingen, het jeugdwerk, het welzijnswerk, vluchtelingenorganisaties. Betere bruggen tussen al deze organisaties en een focus die niet enkel op kwetsbaarheid maar ook op veerkracht zet zou maken dat deze jongeren veel sneller kunnen deel uitmaken van de samenleving.”

Migratie en gedwongen migratie hebben altijd deel uitgemaakt van onze geschiedenis. Maar de voorbije decennia is dit proces aanzienlijk versneld. In 1975 waren er volgens de Verenigde Naties 2,4 miljoen mensen gedwongen op de vlucht. Vandaag gaat dit om ruim 70 miljoen mensen. De helft van hen zijn kinderen en jongeren. Hoewel de overgrote meerderheid, 86%, van deze mensen in eigen land of een onmiddellijk buurland een nieuw onderkomen vindt, is ook Europa een belangrijke bestemmingsplaats geworden. In het crisisjaar 2015 dienden 35.476 mensen een aanvraag om internationale bescherming in bij de Dienst Vreemdelingenzaken in België. Hieronder waren 3.919 jongeren zonder ouders of wettelijke voogd (Van het totaal aantal minderjarigen in dat jaar zijn er geen cijfers). In 2017 ging dit om 19.688 aanvragen, waarvan 7.594 minderjarig. 733 minderjarigen waren zonder hun ouders of voogd. In 2020 dienden 1.6910 personen een aanvraag in.

De zomer van 2015

Minne Huysmans sprak met 122 jonge nieuwkomers tussen 13 en 18 jaar oud die in de zomer van 2015, in België asiel aanvroegen. Het gaat om jongeren die hier alleen of met hun ouders toekwamen en uit conflictgebieden komen zoals Afghanistan, Syrië, Eritrea, Palestina, Irak, Iran, Libië, Pakistan, Kameroen, DRC Congo, Nigeria en Somalië.

De onderzoeker sprak met 63 jongeren kort na hun aankomst en met 59 jongeren nadat ze al 3 jaar in België leefden. Huysmans en zijn collega’s zochten deze jongeren op in de steden waar ze hun leven heropbouwen. 93 jongens en 29 meisjes werden geïnterviewd in Brussel,  Antwerpen, Aalst, Brugge, Oostende en Dendermonde.  Om dit mogelijk te maken werkten de onderzoekers samen met een veelheid aan organisaties uit het jeugdwerk, het onthaalonderwijs en de opvang van nieuwkomers. Via kwalitatieve diepte-interviews en tekeningen kregen ze zicht op hoe deze jongeren opnieuw beginnen, wie hen hierbij ondersteunt en met wie ze duurzame relaties opbouwen.

Uit de resultaten blijkt dat dit proces verre van vanzelfsprekend verloopt. In de opbouw van sociale netwerken zien de onderzoekers verder grote verschillen tussen jongeren die hier alleen leven, Niet-Begeleide Buitenlandse Minderjarigen (NBBM) en jongeren die hier met hun ouder(s) leven, Begeleide Buitenlandse Minderjarigen (BBM). Deze verschillen zijn van bij aankomst merkbaar en blijven ook in de jaren die erop volgen meespelen.

Begeleide Minderjarigen – langzame opbouw naar duurzame relaties

Jongeren die hier met hun ouders leven hebben een belangrijke bron van steun door hun ouders.  Ondersteuning is hier vooral gericht op de ouders waardoor hun kinderen eerder moeizaam zelf hun sociale relaties opbouwen. Hun kleine sociale netwerken ontstaan na aankomst in de buurt waar ze wonen en in de onthaalscholen waar ze één van de landstalen leren.

Huysmans: “Deze netwerken zijn er vooral met andere nieuwkomers en onthaalleerkrachten maar groeien doorheen de jaren naar duurzame relaties die ze opbouwen in de buurt waar ze wonen. Hier blijkt vooral de relatie met leerkrachten in het onthaalonderwijs en later regulier onderwijs voor veel BBM een belangrijke bron van steun.”

Niet-Begeleide Minderjarigen – grotere maar kwetsbare netwerken

NBBM hebben grotere sociale netwerken die zij vooral opbouwen in de opvangcentra waar ze verblijven. Het gaat hierbij om relaties met andere nieuwkomers, voogd, advocaat, hulpverleners, leerkrachten en soms Belgische gezinnen die zich als steunfiguur engageren in het leven van deze jongeren. Deze jongeren hebben weinig contacten met  de ruimere omgeving waar ze wonen. Een bijkomende uitdaging om duurzame relaties op te bouwen zijn de verschillende verhuisbewegingen die eigen zijn aan het verloop van de asielprocedure in België, van grotere centra naar kleinschalige opvang op maat.

Huysmans: “De verhuisbewegingen van de ene stad naar de andere, van het ene centrum naar het volgende en van de ene hulpverlener naar de andere, blijft de kwetsbare netwerken van deze jongeren jaren na aankomst bemoeilijken. Toch slagen veel NBBM erin om contact te houden met de mensen die voor hen belangrijk zijn in België en over landsgrenzen heen, vrienden, een aantal hulpverleners en familie.”

Bruggen bouwen en meer inzetten op veerkracht

Vrienden zijn voor NBBM veruit de belangrijkste personen in hun sociale netwerk. Voor BBM zijn dat hun ouders. Beide relaties zijn zeer rijk aan steun. In beide gevallen hebben deze relaties echter op hun beurt maar beperkte linken tot de ruimere Belgische samenleving. Zeker bij NBBM ontbreekt de stevige basis van familie en ontbreken ook stabiele woonomstandigheden. Huysmans: “De grootste uitdaging is dat alle initiatieven in principe een duurzame ondersteuning voor ogen hebben maar tegelijk te weinig bruggen bouwen naar de samenleving. De jongeren missen zo contact met Belgische jongeren.”

De centrale boodschap van de onderzoekers is dan ook om steun en sociale netwerken beter te gaan integreren en naar een evenwichtigere verdeling te streven tussen een welzijns- en een jeugdbenadering en in te zetten op een evenwichtigere verdeling tussen kwetsbaarheid en veerkracht.

Huysmans: Onbedoeld creëert het opvang- en welzijnssysteem een kloof tussen nieuwkomers en de ruimere samenleving door te focussen op de kwetsbare positie van deze jongeren. Dat is zeker terecht maar hierdoor wordt een ander belangrijk perspectief, dat van jonge nieuwkomers als jongeren, wel uit het oog verloren. Nieuwkomers is immers een adjectief met een houdbaarheidsdatum. Want wanneer houd je op met nieuw te zijn?”

Zie ook: TERPOCEEN. Auteur(s): Minne Huysmans, Dominique Verté, Jan Vanhee, Aspeditions, ISBN: 9789057187896, Taal : Nederlands

Researchgate publication: Minne Huysmans: Young newcomers at the crossroads of new beginnings: A contextual framework on experiences in urban Belgium

Contact:

Minne [email protected]

0479 52 2991