Hergebruik: de bouwsector als motor voor sociale inclusie en circulariteit

Op dinsdag 2 mei buigen VUB-onderzoekers en buitenlandse experten zich over afbraak en bouwafval in Brussel sinds de 19^de eeuw, recyclage in de oudheid én hedendaagse ecosystemen van hergebruik. Het event maakt deel uit van het interdisciplinaire onderzoeksproject Re-Building Brussels (1695-2025). Daarin bestuderen VUB-onderzoeksgroepen Architectural Engineering, Cosmopolis en HOST de sociale en ecologische impact van de bouwsector op Brussel doorheen de tijd.

Gebouwen voorzichtig demonteren om waardevolle materialen te recupereren en te hergebruiken is een eeuwenoude praktijk die tot het midden van de 20ste eeuw ook sterk in Brussel gangbaar was. Lara Reyniers (VUB Architectural Engineering) onderzoekt welke technieken, instrumenten en personen daarbij betrokken waren. “Naast gespecialiseerde aannemers was er een belangrijke rol weggelegd voor de overheid”, zegt Reyniers. “Zo schreef stadsarchitect Victor Jamaer in de 2^de helft van de 19^de eeuw talloze aanbestedingen uit voor afbraakwerken, meestal in het kader van stedelijke vernieuwingswerken. Uit de analyse van de bijhorende documenten blijkt dat afbraak een belangrijk onderdeel van de bouwpraktijk was, met bijhorende procedures die nauwelijks veranderden doorheen de jaren. De afbraakwerken werden toegekend aan de hoogste bieder.”

“Terwijl we vandaag een afbraakaannemer betalen om een gebouw af te breken, was het vroeger omgekeerd”, zegt Reyniers. “Toen betaalde de aannemer een overeengekomen bedrag om de gebouwen te mogen afbreken. De aannemer werd immers eigenaar van de materialen die vrijkwamen bij de afbraak en maakte winst door die gerecupereerde materialen te verkopen, rechtstreeks vanop de werf of vanuit speciale depots. Dit toont niet alleen aan dat de afbraaksector een winstgevende sector was, maar verklaart ook waarom afbraakaannemers voorzichtig te werk gingen. We zien ook vaak dezelfde namen van aannemers terugkeren, wat duidt op een gespecialiseerde subsector die specifieke technieken en expertise ontwikkelden.” Reyniers stelde vast dat deze manier van werken wijzigde doorheen de 20^ste eeuw: door stijgende lonen, de nood aan snelle afbraak en nieuwe technieken zoals hydraulische sloophamers en dynamiet werden gebouwen vanaf de jaren 1950 steeds vaker herleid tot sloopafval.

In de 21ste eeuw wordt deze destructieve slooppraktijk door de VUB-onderzoekers in vraag gesteld. Het is volgens hen niet langer verantwoord om nieuwe grondstoffen te ontginnen voor de productie van materialen. Zeker als diezelfde materialen al in de stad voorhanden zijn en hergebruikt kunnen worden. Louise Huba (VUB Architectural Engineering / Rotor) focust in haar onderzoek op de afbraak van grootschalige gebouwen. “We zien vaak dat grote gebouwen, waaronder talloze kantoorgebouwen, afgebroken worden voordat het einde van de levensduur bereikt is”, zegt Huba. “Verschillende Brusselse organisaties willen die trend keren, waaronder ook Leefmilieu Brussel en de Brusselse bouwmeester. Als academici kunnen wij deze evolutie ondersteunen, onder meer door een beter zicht te krijgen op de gebouwen die afgebroken zijn, en waarom. Daarom stelden we een databank op van alle grootschalige afbraakwerken die plaats vonden in Brussel sinds de jaren 1980. Hieruit blijken alvast enkele opvallende trends: daar waar het in de jaren 1990 gangbaar was om een kantoorgebouw af te breken en te vervangen door een nieuw kantoorgebouw, zien we dat er de laatste jaren meer woningen in de plaats komen. Gelukkig zijn er ook voorbeelden dat het anders kan: door de structuur te behouden en daarbij de afwerkingsmaterialen te demonteren en te hergebruiken, kan heel veel bouwafval worden vermeden.”

Het voorzichtig demonteren en reinigen van materialen is echter een arbeidsintensief proces waarvoor tijd en ruimte nodig is. Kan de hergebruikindustrie weer verweven worden in de stad en zo inspelen op de nabijheid van arbeiders en het herwonnen belang van korte productieketens? “Omdat dit vraagstuk niet alleen een langetermijnperspectief maar ook een interdisciplinaire aanpak vraagt, werken Reyniers en Huba nauw samen met VUB-collega’s in de geschiedenis, Karol da Silva Rodrigues, en geografie, Jasmin Baumgartner”, zegt professor en promotor Stephanie Van de Voorde (VUB Architectural Engineering). “Dankzij die samenwerking krijgen we een beter inzicht in de politieke, economische en sociale evolutie van de Brusselse bouwsector, van de 17^de eeuw tot vandaag. Daarbij kijken we onder meer naar hoe de bouwsector bijdraagt aan het verminderen van de sociale ongelijkheid en hoe we een antwoord kunnen bieden op de hedendaagse stedelijke uitdagingen van de circulaire economie.”

Op 2 mei zal professor Ine Wouters (VUB Architectural Engineering) het project ‘Re-Building Brussels’ toelichten, waarna Lara Reyniers en Louise Huba hun onderzoek over sloop en hergebruik van bouwmateriaal in de 20ste eeuw in Brussel presenteren. Nadien geven Franse collega's Phillippe Bernardi (Université Paris Panthéon-Sorbonne) en Maxime L'Héritier (Université Paris 8 Vincennes-Saint-Denis) een lezing over de hergebruikpraktijken in de oudheid. De avond wordt afgesloten met een discussie over het hedendaagse ecosysteem van hergebruik via een rondetafelgesprek met Jane Hutton (University of Waterloo, Canada), Lionel Devlieger (UGent, Rotor), Philippe Bernardi en Maxime L'Héritier onder leiding van Stephanie Van de Voorde (VUB Archtiectural Engineering). Alles gaat door in het Engels.

Voor dit event werd gezocht naar een passende locatie: het voormalige bankkantoor in de de Lignestraat in het centrum van Brussel, dat door Rotor met veel zorg werd gestript. In afwachting van een nieuwe bestemming, wordt het door Reset in gebruik genomen als een creatieve ontmoetingsplek voor tentoonstellingen, lezingen, etc.

Programma:

• 18u: VUB-project 'Re-building Brussels' door prof. Ine Wouters
• 18u10: Presentatie onderzoek naar sloop en hergebruik in de 20ste eeuw in Brussel door Lara Reyniers en Louise Huba
• 18u30: Lezing over de hergebruikpraktijken in de oudheid door Philippe Bernardi (Université Paris Panthéonne-Sorbonne) ​ en Maxime L'Héritier (Université Paris 8 Vincennes-Saint-Denis)
• 19:30: Rondetafelgesprek over het hedendaagse ecosysteem van hergebruik met Jane Hutton (University of Waterloo, Canada), Lionel Devlieger (UGent, Rotor), Philippe Bernardi en Maxime L'Héritier onder leiding van Stephanie Van de Voorde (VUB).

Kom je graag langs?

Wanneer: dinsdag 2 mei om 18u
​Waar: de Lignestraat 8, 1000 Brussel

Gelieve jouw komst te bevestigen via de link: Qualtrics Survey | Qualtrics Experience Management

Meer info

• Re-Building Brussels (1695-2025): https://www.vub.be/arch/project/rebuildingbrussels
• Onderzoek Lara Reyniers: https://www.vub.be/arch/project/reviving-circular-building
• Onderzoek Louise Huba: https://www.vub.be/arch/project/savebxl
• Contactgegevens: Stephanie.Van.de.Voorde@vub.be
• Het onderzoek wordt gefinancierd door VUB, ​ FWO en Innoviris.

Koen Stein Perscontact wetenschap & innovatie

• koen.stein@vub.be
• +32 (0)471517909
• vub.be