Gedwongen sterilisatie was in vele democratische landen legaal tot lang na WOII

Prof. em. Jean-Jacques Amy van de Vrije Universiteit Brussel (België) en Prof. Sam Rowlands van de Universiteit van Bournemouth (VK), benadrukken in twee artikels dat sterilisatie zonder instemming deel werd van het wettelijk systeem in 13 landen gedurende de eerste decennia van de 20^e eeuw. In tegenstelling tot wat men zou verwachten, waren deze landen meestal democratisch en omvatten ze ook de ogenschijnlijk vooruitstrevende Scandinavische landen. De landen met sterilisatiewetten waren – in chronologische volgorde – de  VS, Japan, Canada, Zwitserland, Denemarken, Mexico, Duitsland, Noorwegen, Zweden, Finland, Estland, IJsland en Oostenrijk.

De twee artikels, gepubliceerd in april en juni 2018 in het European Journal of Contraception and Reproductive Health Care, zijn – naar het beste weten van de auteurs – de eerste die de analyse maken van de ononderbroken reeks van gebeurtenissen in alle 13 landen die gedwongen sterilisatiemaatregelen namen voor EN na de Tweede Wereldoorlog. De artikels onderlijnen bijvoorbeeld hoe schrikbarend gelijkaardig de eugenetische ideologieën en de sterilisatiebesluiten waren in de democratische VS en in Nazi-Duitsland.

Eugenetica

Gedwongen sterilisatie is sterk gelinkt aan eugenetica. Deze doctrine, en de later gerelateerde sociale beweging, beoogde de afname van het aantal individuen met een lagere genetische begiftiging en – uiteindelijk – van degenen die beschouwd werden als een last voor de maatschappij.

Na de Tweede Wereldoorlog werden sterilisaties onder dwang onmiddellijk afgeschaft in Duitsland en Oostenrijk. Maar andere landen of regio’s wijzigden of schrapten hun sterilisatiewetten maar tientallen jaren later. Het grootste aantal verplichte sterilisaties in deze andere landen vond plaats in democratische Zweden. De autoriteiten in de meeste landen kwamen er pas toe om genoegdoening te verschaffen – door erkenning, acceptatie, excuses en/of financiële compensatie – nadat de slachtoffers hun verhaal in de openbaarheid brachten. Slachtoffers in Japan traden pas in januari en februari 2018 in de openbaarheid.

Actualiteitswaarde

De bevindingen zijn bijzonder interessant voor clinici en beleidsmakers.

De auteurs benadrukken dat aandacht moet worden geschonken aan het overbrengen van ethische waarden zoals fundamentele mensenrechten en de schendingen daarvan gedurende de training van gezondheidspersoneel en sociale werkers. Een historische context als deze kan licht werpen op aspecten zoals geïnformeerde toestemming tegenover dwang, en openbare gezondheidsvoorziening in democratische tegenover die in totalitaire regimes.

Meer informatie:

Prof. dr. Jean-Jacques Amy

[email protected]

Tel -  02 537 60 15.

Info bij de afbeeldingen:

Onderschrift: Carrie Buck (1906-1983), hier getoond met haar moeder Emma, in 1924. Haar zaak lag aan de basis van het in 1927 door het Amerikaanse Hoger Gerechtshof gevelde arrest dat sterilisatie onder dwang voor eugenetische redenen wettigde.

Onderschrift: Nazi propaganda: Dit zal er gebeuren indien minderwaardige individuen vier kinderen baren en meer begaafde mensen slechts twee

In bijlage:

-de twee abtracts

-Engelstalig persartikel

-twee afbeeldingen

[achtergrond – ingekorte abstract]

Van theorie naar praktijk: eugenetica

Gedwongen sterilisatie kan niet losgekoppeld worden van eugenetica. Deze laatste term werd bedacht in 1883 door de Engelse wetenschapper Francis Galton, een neef van Charles Darwin. Galton theoretiseerde dat de mensheid deels zijn eigen evolutie kan sturen. In zijn verhandeling ‘Hereditary Genius’, gepubliceerd in 1869, suggereerde hij dat ‘een hoogbegaafd mensenras’ kon gevormd worden door ‘weloverwogen huwelijken gedurende meerdere opeenvolgende generaties’. Hij beschouwde eugenetica als de belichaming van de nieuwe verbintenis die tot stand moest worden gebracht om de verdere evolutie van het ‘menselijk ras’ te versterken.

Van 1911 af aan was de eugenetische leerstoel aan de University College London bezet door Karl Pearson, een succesvol wiskundige die een belangrijke bijdrage leverde tot het creëren van de biometrische wetenschap. Professor Pearson was er van overtuigd dat het hoge geboortecijfer van de lagere klassen een bedreiging vormde voor de beschaving en dat de zogenaamd ‘hogere’ rassen de ‘lagere’ zouden moeten verdringen. Deze doctrine – die al gauw tot een maatschappelijke beweging uitgroeide – beoogde de afname van het aandeel mensen met een lager dan middelmatige genetische begiftiging en, bij uitbreiding, van alle individuen die beschouwd werden als een last voor de maatschappij.

Dit gaf stevige steun aan degenen die geloofden in superioriteit op basis van ras en van sociale klasse. Eugenetica werd snel populair, het maakte opgang in de geïndustrialiseerde wereld, bereikte zijn hoogtepunt in de jaren 1930 en bleef in meerdere landen invloedrijk tientallen jaren nadat de Tweede Wereldoorlog was geëindigd. Pearsons geschriften maakte hem wellicht moreel verantwoordelijk voor de radicalisatie van eugenetische stellingen in de VS die leidden tot grove mensenrechtenschendingen, en voor het plaveien van de weg voor de uitvoering door het Naziregime van een hardvochtig sterilisatiebeleid in 1933, en van het zelfs nog afschuwelijker T4-euthanasieprogramma in 1939.

Churchill was voorstander van sterilisatie

Verbazingwekkend genoeg, ondanks het feit dat Londen sinds de jaren 1880 aan de wieg van de eugenetica ideologie stond, kwam er geen sterilisatiewet tot stand in het VK; een andere aanpak werd aangewend om te voorkomen dat de ‘ongewenste voorraad’ zich voortplantte. De zogenaamde ‘Feeble-Minded Control Bill’ werd ingevoerd in 1912 in het Lagerhuis van het Britse parlement. Deze wet verwierp verplichte sterilisatie maar zorgde voor registratie en segregatie en gaf de Home Secretary de macht om ieder persoon die dan wel geen verstandelijke beperking had maar ‘wiens omstandigheden zijn internering leken te rechtvaardigen’ op te laten nemen. Omdat hij erg bezorgd was om de hoge kost van internering, was Winston Churchill een voorstander van verplichte sterilisatie, wat hij beschreef als een ‘simpele chirurgische ingreep zodat de minderwaardigen vrij konden rondlopen in de wereld zonder anderen veel ongemak te bezorgen’  – maar dit was een minderheidsstandpunt.

Tegen 1940 waren er sterilisatiewetten ingevoerd in 13 landen in 3 continenten, die allemaal voorzagen in de verplichte sterilisatie van mensen die als krankzinnig werden beschouwd, een verstandelijke beperking hadden of leden aan bepaalde chronische ziektes. Sommige besluiten golden ook voor recidiverende criminelen en seksuele ‘perverten’. In de meeste gevallen werden slachtoffers geviseerd op eugenetische gronden, maar de autoriteiten lieten ook sterilisatie voor sociale redenen stilzwijgend toe.

Artsen werkten gewillig mee

Diep in de tweede helft van de 20^e eeuw, waren er onweerlegbare gelijkenissen tussen de beleidslijnen van verondersteld democratische landen (bv. de VS, Canada, Zweden en Finland) en die uitgevoerd door de totalitaire regimes in Japan en Nazi-Duitsland.

In geen van deze omgevingen hebben artsen hun medewerking geweigerd; integendeel, ze boden vaak actieve steun. Evenzeer maakten maar weinig organisaties in de betrokken landen bezwaar. Paus Pius XII stelde in een brief uit december 1935 aan kardinaal Schulte van Keulen dat – betreffende de positie van de Kerk tegenover het gedwongen sterilisatieprogramma van het Derde Rijk – een formeel protest van de Heilige Stoel nadelige effecten zou hebben voor het Duitse episcopaat. Toch zou de Katholieke Kerk, voor doctrineredenen met betrekking tot de menselijke voortplanting, zich systematisch verzetten tegen sterilisatiebeleidsmaatregelen. Dit kan verklaren waarom – behalve in de Mexicaanse staat Veracruz, het Derde Rijk (waar een derde van alle Duitsers haar katholieke wortels herbevestigde) en Oostenrijk (na de Anschluss) – in gebieden waar het katholieke geloof overheerste geen zulke wetten werden uitgevaardigd en sterilisatie zonder instemming enkel sporadisch werd uitgevoerd. In het VK slaagde de Labour Party er midden de jaren 1930, waarschijnlijk op haar eentje, in om de goedkeuring van een sterilisatiewet in het parlement te voorkomen. In Zweden was de Communistische Partij de enige politieke groep die zich hardnekkig verzette tegen de sterilisatiewet die van 1935 tot 1975 van kracht was.

Wetten voor sterilisatie zonder instemming bleven van kracht tot ver in de jaren 1970

Na de nederlaag van de asmogendheden in 1945 werd de Naziwetgeving ingetrokken en sterilisatie onder dwang afgeschaft in Duitsland en Oostenrijk. Ondanks de kennis verworven over de mensenrechtenschendingen onder het Naziregime wijzigden of schrapten de andere landen of regio’s hun sterilisatiewetten maar tientallen jaren later.

In Zweden werd het grootste aantal mensen verplicht gesteriliseerd, in Noorwegen het minst.

Genoegdoening werd meestal voor een aanzienlijke tijd uitgesteld; autoriteiten kwamen enkel in beweging nadat de slachtoffers van verplichte sterilisatie hun verhalen in de openbaarheid brachten. Na verloop van tijd kwamen er verontschuldigingen en schadevergoedingen in Noord-Amerika en Europa. Pas in januari en februari 2018 traden slachtoffers in Japan voor het eerst in de openbaarheid en vervolgden ze de overheid.

Erratum: in de inleiding van Article part 2- Europe, staat er een fout cijfer. Correct is: “Between 1933 and 1939, from 360,000 to 400,000 residents were compulsorily sterilised in Nazi Germany.”