Een universiteit kan nooit neutraal zijn, wel objectief
Opiniestuk VUB-rector Jan Danckaert, verschenen via De Standaard op 11 januari 2024
Rectoren van universiteiten hebben dezer dagen geen gebrek aan raadgevers over hoe ze moeten omgaan met het conflict in het Midden-Oosten. Ethicus en rechtsfilosoof Raf Geenens (KU Leuven) propageert de neutraliteit van de universiteit(DS 4 januari). Volgens wetenschapsfilosoof Maarten Boudry (UGent) moeten we ons vooral bevrijden uit het keurslijf van woke (DS 8 januari), een volgens hem “perfide ideologie die al jaren in opmars is aan universiteiten en daarbuiten”, die ervoor zou zorgen dat universiteiten automatisch en louter op ideologische gronden de westerse zijde (in casu dan Israël) als kolonisator zouden demoniseren. Daarbij verwijst hij vooral naar recente gebeurtenissen in de Verenigde Staten, maar ook universiteiten bij ons worden over eenzelfde kam geschoren.
Beiden reageren op eerdere oproepen en opiniebijdragen van collega’s om Israël te boycotten en elke academische samenwerking met instellingen uit dat land stop te zetten. Als rector neem ik met een open blik kennis van al die raadgevingen. Ik zie ook elke dag hoe het conflict de emoties doet oplaaien onder studenten en collega’s. Afgelopen maandag bleek de VUB-campus bedekt onder een winters laagje graffiti, ’s nachts aangebracht om de oproep tot een boycot kracht bij te zetten. Terwijl er genoeg aanplakborden en andere (digitale) middelen zijn om standpunten te delen.
De fundamenteelste kwestie is: moeten we als universiteit neutraal zijn? Volgens mij niet. Dat geldt voor geen enkele universiteit en al zeker niet voor de mijne. Zoals de Raad van Europa het uitdrukt, is een universiteit verre van neutraal in de zin van waardevrij. Een universiteit is de facto toegewijd aan het publieke welzijn, aan de democratie en aan de rechten van de mens. De VUB is bovendien een levensbeschouwelijk georiënteerde universiteit en dus al helemaal niet ‘neutraal’. Denk aan de strijd voor het recht op abortus of euthanasie. De VUB is bij die debatten betrokken en niet neutraal. Vanuit een humanistisch perspectief pleiten we daarbij altijd voor het zelfbeschikkingsrecht van het individu en voor respect voor universele mensenrechten.
Man en paard
Maar als universiteit betrachten we wel objectiviteit. We zijn zo objectief mogelijk omdat we ons baseren op wetenschappelijke kennis, op expertise en onderzoek. Ook democratisch gedragen beslissingen en rapporten van onze internationale instellingen, met name de Europese Unie en de Verenigde Naties, nemen we mee in onze standpuntbepaling. Het is met andere woorden geen woke-ideologie die Israël aanwijst als bezettende en koloniserende macht, maar onderzoek, net zo goed als EU- en VN-rapporten.
Daarom blijven we bij het standpunt dat we eerder samen met het Hannah Arendt Instituut hebben ingenomen. Wij roepen hoogdringend op tot een onmiddellijk staakt-het-vuren en kiezen ondubbelzinnig de kant van het internationaal recht en in het bijzonder de erkenning en bescherming van de rechten van de mens. We verzetten ons zowel tegen terreur als instrument, wat op conto van Hamas te schrijven is, als tegen het Israëlische systeem van bezetting en kolonisering. Daarbij noemen we dus consequent man en paard. Net wat academische ‘woke-activisten’ volgens Boudry nalaten te doen.
De VUB heeft geen structurele relaties met Israëlische instellingen. Wel zijn er occasionele onderzoeksprojecten met Israëlische universiteiten – afgelopen jaar begon nog een project rond de detectie van borstkanker. Met Palestijnse instellingen in Jeruzalem en op de Westelijke Jordaanoever hebben wij al jaren verschillende structurele uitwisselingsakkoorden. Samen met de andere universiteiten binnen de Vlaamse Interuniversitaire Raad (Vlir) bereiden we nu al een beleid voor om de wederopbouw van de Palestijnse hogeronderwijsinstellingen mogelijk te maken.
Harari
We zijn dus in principe geen voorstander van een onvoorwaardelijke academische boycot. We zijn er bijvoorbeeld nog altijd trots op dat we Yuval Harari, de toonaangevende, humanistische Israëlische wetenschapper, een eredoctoraat van de VUB hebben gegeven. In lijn met de oproep die ik deed tijdens mijn academische openingsrede in september 2023 in het Europees Parlement pleiten we juist voor meer academische diplomatie. Bruggen slaan in academische middens kan een positieve impact hebben. Zelfs op plaatsen waar andere diplomatieke inspanningen geen resultaat opleveren.
Bij alle samenwerkingen zal onze universiteit wel consequent een mensenrechtentoets hanteren en de procedures voor academische samenwerking met derden verstrengen. Daarover zijn in de Vlir al afspraken gemaakt die we nog verder zullen verfijnen. De Vlaamse universiteiten werken aan een objectief kader dat zowel de mensenrechtensituatie in een land, de kenmerken van specifieke instellingen als de inhoud van een specifiek onderzoeksvoorstel bekijkt. Op die manier kunnen risico’s worden afgewogen en onderbouwde beslissingen genomen. Objectief, maar niet neutraal.
