Clausule uit tijd van Franse Revolutie verhinderde uitlevering in Catalaanse kwestie

Tijdens de Franse Revolutie ontstond het idee dat een politiek misdrijf geen argument was om personen uit te leveren aan een andere staat. Lange tijd stond die uitzondering ingeschreven als clausule in uitleveringsverdragen tussen Europese staten. In 1977 werd die uitzondering sterk afgezwakt door de Raad van Europa onder druk van terreurbewegingen die toen actief waren in Europa. Sibel Top (postdoctoraal onderzoeker aan de faculteit Recht en Criminologie van de VUB) onderzocht in haar doctoraatsthesis de evolutie en de huidige toepassing van de bewuste clausule: “Door de Catalaanse kwestie lijkt die clausule toch weer van onder het stof gehaald.”

De uitzondering voor politieke misdrijven die traditioneel werd ingeschreven bij uitleveringsverdragen, was bedoeld om mensen die vochten voor democratische en liberale waarden te beschermen. Op die manier kon men voorkomen dat ze uitgeleverd werden aan landen waar ze geen eerlijk proces zouden krijgen. “Het was lange tijd een vaste waarde in de uitleveringsverdragen, zelfs in het Europese uitleveringsverdrag van de Raad van Europa werd de uitzondering bij een politiek misdrijf voorzien in 1957, waardoor het van toepassing werd in 50 Europese landen”, zegt Sibel Top.

Twintig jaar later werd die uitzondering sterk afgezwakt. “Door terroristische bewegingen als de IRA, de ETA, de Baader-Meinhofgroep en de Rode Brigades werd de clausule steeds vaker gebruikt door terroristen om een uitlevering te voorkomen. In 1977 werd een verdrag afgesloten ter bestrijding van terrorisme of het gebruik van geweld. Hierdoor mogen de lidstaten van de Raad van Europa de terroristische geweldmisdrijven niet langer als politiek misdrijf beschouwen”, zegt Sibel Top. “Bovendien verschilden de politieke regimes in Europa niet zoveel meer van mekaar. In een kader waar wederzijds vertrouwen heerst tussen twee landen die dezelfde waarden hanteerden, vond men het niet meer nodig om die extra bescherming te handhaven. Het kaderbesluit van de Raad van de Europese Unie rond het Europese aanhoudingsbevel in 2002 maakte een eind aan het politiek misdrijf als exceptie binnen de Europese Unie.”

Met de Catalaanse kwestie lijkt de bewuste clausule weer van tel. “Ineens weigerden Europese staten vrijwel systematisch om Catalaanse leiders, die zelf hadden gekozen voor een ballingschap in het buitenland, uit te leveren aan Spanje. Hun acties zoals het organiseren van een volksraadpleging rond de onafhankelijkheid van Catalonië en het uitroepen van die onafhankelijkheid, waren wel degelijk in strijd met de Spaanse grondwet. Maar in heel wat Europese landen erkende men dat het Catalaanse project democratische ambities had. Bovendien was men ook niet zeker of de Spaanse autoriteiten in staat waren om een eerlijk proces te garanderen aan de Catalaanse leiders.”

“Het politieke misdrijf als uitzondering om mensen uit te leveren aan partnerstaten is sinds 1977 niet meer toepasbaar. Maar de laatste jaren speelt de geest van de bewuste clausule duidelijk weer mee in de discussies rond uitlevering aan Spanje in het geval van de Catalaanse politieke ballingen”, besluit Sibel Top.

Sibel Top verdedigde eind 2022 met succes haar doctoraatsthesis “The political offence exception clause to extradition in Europe: An analysis of its evolution and application with a special focus on the Catalan independence crisis” aan de Vrije Universiteit Brussel. 

Meer info:

Sibel Top: sibel.top@vub.be

Paul De Hert (promotor) +32 498 81 16 51

Publicatie in: New Journal of European Criminal Law: ​ Prosecuting political dissent: Discussing the relevance of the political offence exception in EU extradition law in light of the Catalan independence crisis