Charlotte Mutsaers ontvangt VUB- Luc Bucquoye Prijs voor Literatuur en gaat in debat
Omdat ze andersom ziet (en zingt)
Op dinsdag 6 december 2022 wordt door de Vrije Universiteit Brussel aan Charlotte Mutsaers de VUB - Luc Bucquoye Prijs voor Literatuur uitgereikt. In uitgesteld relais, want de Grande Dame van de Nederlandse letteren, die al jaar en dag een tweede verblijf in Oostende heeft, kreeg de prijs al twee jaar geleden toegekend. De uitreiking moest echter keer op keer naar latere datum verschoven, vanwege Corona, en de dood van haar man en hond. Na de uitreiking in Bozar gaat ze met Klara-journaliste Gudrun De Geyter dieper in op haar leven en werk.
Eigenzinnigheid. Daar gaat het om. Het is een eigenschap die Luc Bucquoye met zijn bekendere en onlangs overleden zus Moniek gemeen heeft, en door beiden evenzeer aan een grote exuberantie en excentriticiteit als aan een grensoverschrijdende, interdisciplinaire aanpak gekoppeld werdt en wordt. Het begrip staat dan ook centraal in het naar Luc genoemde - want door hem gesponsorde - Literatuurfonds, dat in 2018 door de VUB Foundation in het leven geroepen werd. Bucquoye wil er in de eerste plaats en in samenwerking met de faculteit Letteren en Wijsbegeerte van de VUB jaarlijks een prijs mee uitreiken aan ‘een auteur van Nederlandstalig literair werk dat van redelijke eigenzinnigheid getuigt’.
Luc Bucquoye was in een ver verleden zelf aan aan de Universiteit Gent als licentiaat Germaanse filologie afgestudeerd. Hij verbleef daarna jarenlang in Afrika, waar hij aanvankelijk in het onderwijs stond, en later een loopbaan in de zakenwereld uitbouwde. Maar de liefde voor de letteren heeft hem echter nooit verlaten. Prompt verwijst hij naar zijn twee grote idolen, Johan Anthierens en Gerrit Komrij, als omschreven moet worden wat hij verstaat onder eigenzinnigheid. En het juryrapport heeft het over: ‘Het vrije denken, engagement, de tegendraadsheid en het stimuleren van emotie en intellect’. Voorts noemt Bucquoye ook het al te zeer miskende belang van humane wetenschappen in een door ‘hardere wetenschappen gedomineerd maatschappelijk veld’ als reden waarom het fonds in het leven geroepen werd. Het moet ‘de positie van de humane wetenschappen binnen multidisciplinair wetenschappelijk onderzoek bevorderen’. Dat is overigens ook de reden waatom de winnaar van de prijs zich bereid moet tonen om bij middel van activiteiten allerhande in dialoog te gaan met de studenten.
De eerste winnaar was in 2019 Pjeroo Roobjee. Daarna volgde Mutsaers. Vorig jaar werd de prijs bij uitzondering aan twee winnaars toegekend. Enerzijds wou men de band met jongeren extra aanhalen door de Nederlandse Lisette Ma Neza(°1998) te bekronen, die na haar studies film aan de LUCA - School of Arts in Brussel in 2017 het Belgisch Kampioenschap in Poetry Slam won, als eerste Nederlandstalige, eerste vrouw en eerste dichter van kleur ooit, en een jaar later in Rio de Janeiro vice-wereldkampioene in datzelfde nieuwe genre werd. Anderzijds was er de Nederlandse auteur Donald Niedekker (°1963), die al sinds 1989 aan een oeuvre timmert dat een vijftiental werken omvat, reisboeken, romans, novellen, verhalen, theaterteksten en dichtbundels, maar op het moment dat hij de prijs ontving nog een nobele onbekende was. Waarmee meteen nog een ander selectiecriterium te berde wordt gebracht, zegt juryvoorzitter Wim Vandenbussche, tevens docent Nederlandse taalkunde aan de VUB: ”De prijs moest bij voorkeur naar een onderbelichte auteur gaan”.
Dat Niedekker sindsdien met zijn jongste roman prompt op de longlist van de Boekenbon Literatuurprijs kwam te staan, en de Bordewijkprijs kreeg, mag zoniet de invloed van de nog jonge Luc Bucquoye prijs onderstrepen, dan toch op zijn minst duidelijk maken de jury de vinger op de pols van de tijd heeft. De oorspronkelijke jury - “twee grijze helmboswuivende heren en een kalende voorzitter”, aldus Vandenbussche - ruimde intussen overigens geheel in de sfeer van de tijd plaats voor een jury die, op voorzitter Vandenbussche na, enkel uit vrouwen bestaat: Ilke Froyen, directeur van Literatuurhuis Passa Porta, Sofie Gielis, docente aan het PXL-MAD en recensente, en schrijfster en columniste Dalilla Hermans.
Niet dat al te veel politieke correctheid meteen ook aan Charlotte Mutsaers (°1942) is besteed. Integendeel. Over#MeToo zegt ze bijvoorbeeld dat, hoewel het belangrijk is dat bepaalde zaken aan het licht komen, dit niet goedpraat dat kunstenaars worden gecanceld. Net als Roobjee is Mutsaers een dubbeltalent. Ze had aanvankelijk beeldende kunsten gestudeerd aan de befaamde Rietveld Academie, waar ze ook had gedoceerd, en had al een erg succesrijke carrière als schilder en graficus achter de rug, vooraleer ze zich pas op haar veertigste tot het schrijven bekeerde, omdat dit haar nu eenmaal meer kansen bood om een verhaal in de tijd uit te rollen, voorbij dat ene beeld en frame. En vertellen kan ze wel degelijk. Met een even ongebreidelde als uiterst lichtvoetige en zinneljke verbeeldingskracht weet ze – een beetje als Haruki Murakami - de dodelijke alledaagsheid te transformeren tot een wereld waar alles weer mogeljk wordt, en toch de nodige geloofwaardigheid mee te geven, zodat de lezer zich willens nillens laat meeslepen.
Onderbelicht kan men haar werk intussen bezwaarlijk noemen. In Nederland werd het immers bekroond met zowat alle prijzen die een schrijfster er krijgen kan - op de Staatsprijs na. “In Vlaanderen ligt dat echter nog helemaal anders,“ aldus Wim Vandenbussche. Nochtans had ze al van kindsaf aan een nauwe band met Vlaanderen, en heeft ze al decennia een tweede verblijfplaats in Oostende, een stad die ook uitgebreid in haar boeken figureert. Ze is dan ook maar wat opgezet met de prijs: “Eigenzinnigheid, tegendraadsheid (niet als doel op zich, maar als overtuiging), vrijheid van denken etc zijn in deze tijd, waarin het Koekoekeenzang-koor in vrijwel alle media steeds luider de toon aangeeft, kwaliteiten geworden die steeds meer weg krijgen van onbeschermde diersoorten, “ liet ze Vandenbussche weten, “Soms voel ik me met uitroeiing bedreigde neushoorn, nu ben ik trots als een pauw.”
Niet toevallig, die dierentaal. Zowel als lijstduwer voor de Partij voor de Dieren als in haar voorlaatste roman als Koetsier Herfst toont Mutsaers zich tevens een radicale voorvechter van dierenrechten. Zelfs haar grootvader Cornelis Lely, de architect van de Zuiderzeewerken moest het daarbij ontgelden. Ze omschreef hem als een massamoordenaar, die talloze dode vissen op zijn geweten had, terwijl ze anderzjds het NSB-verleden van haar vader liever onvermeld liet, omdat dit het beeld van de harde, maar lieve man, al te zeer vertekenen zou.
Controverse gaat ze nooit uit de weg, in haar werk niet, maar ook daarbuiten. Zo figureerde in Koetsier Herfst (2008) ook een hoofdpersonnage dat verliefd was op Bin Laden en ook diens gedichten erg mooi vond. Iets waarvan ze later zei: “Acht jaar geleden kon zoiets nog gewoon, nu betwijfel ik dat. (..) De vrijheid van meningsuiting wordt ernstig beknot door al die jaloerse en benepen moraalridders. Het rijst gewoon de pan uit.’” Tot wat voor hetze dat leiden kon, mocht ze meteen bij het verschijnen van haar daaropvolgende roman ervaren, Harnas van Hansaplast, over haar overleden broer, die ze ook als verzamelaar van kinderporno opgevoerd had.
Onophoudelijk blijft ze zichzelf intussen ook heruitvinden. Zo had ze in 2017 nog op 75-jarige leeftijd met ‘Rikkelrak’ als zangeres gedebuteerd. Geheel in de lijn van de grote drie van de Nederlandse letteren, Hermans, Mulish, en Reve, is tegendraadsheid voor haar daarbij een essentieel onderdeel van het kunstenaarschap. Of zoals zij het zelf reeds in spiegelbeeld in haar debuut Het circus van de geest (1983) verwoordde: ‘Van alles wat men u ooit leerde/ geldt evenzeer het omgekeerde’. Iets wat datzelfde jaar nog in een spraakmakend televisie interview met Adriaan Van Dis onderstreepte door hem achterstevoren te woord te staan en ‘In een Groen Groen Knollenland’ te zingen.
Tad tfooleb roov razoB !
(auteur: Max Borka, Foto Stephan Vanfleteren)
Meet the Writer: Charlotte Mutsaers. Dinsdag 6 december, 19u30-21u30. Zaal M, Bozar, Ravensteinstraat 23 1000 Brussel.
Alle VUB’ers zijn welkom, en kunnen voor vrijkaarten mailen naar