Burgerwetenschappers trainen artificiële intelligentie om oogziekte op te sporen

In België komen 1 miljoen mensen met hoge bloedsuikerwaarden in aanmerking voor preventie en behandeling van diabetes. Het teveel aan suikers in het bloed bij personen met diabetes richt onder meer schade aan in de kleine bloedvaten van het netvlies of retina. Dit kan leiden tot diabetische retinopathie. De eerste fases van diabetische retinopathie gaan vaak ongemerkt voorbij omdat de patiënten geen klachten of verminderd gezichtsvermogen hebben.Toch is het belangrijk dat de diagnose zo vroeg mogelijk gebeurt: de schade aan het netvlies kan niet meer hersteld worden en als de ziekte onbehandeld blijft, kan ze tot verlies van het gezichtsvermogen leiden.

Diabetische retinopathie treft ongeveer 1 op de 3 personen met diabetes en het risico op netvliesschade neemt toe met de duur van de ziekte. 85 tot 95% van de personen die langer dan 20 jaar diabetes hebben, ontwikkelen diabetische retinopathie.

MONA: artificiële intelligentie om oogziektes op te sporen

VITO, de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek, ontwikkelt nu software die in staat is om foto’s van het netvlies te analyseren en symptomen van diabetische retinopathie te herkennen, MONA genaamd. De ambitie is om MONA in de toekomst in te zetten in eerstelijnsscreening bij de opticien, huisarts of apotheker. Die kunnen vervolgens personen met een indicatie voor de ziekte doorverwijzen voor verder onderzoek door de oogarts. Zo wordt diabetische retinopathie sneller opgespoord en komt er in een preventieve aanpak betere samenwerking in de gezondheidssector.

Burgerwetenschap a.k.a. citizen science: niet-experten worden wetenschappers

Om de artificiële intelligentie achter MONA verder scherp te stellen, zijn duizenden netvliesfoto’s nodig waarop de kenmerken van diabetische retinopathie door een mens worden aangeduid. Deze geanalyseerde foto’s dienen als lesmateriaal om de software te verbeteren.

De netvliesfoto’s die nog moeten geanalyseerd worden zitten klaar in een publieke databank. Oog voor Diabetes roept hiervoor de hulp in van burgerwetenschappers – geen gespecialiseerde academici, maar gewone burgers zonder voorkennis. Meer dan een computer en een internetverbinding heb je niet nodig om burgerwetenschapper te worden. De online applicatie van het project leert je stap voor stap om de symptomen te herkennen en aan te duiden. Elke geanalyseerde foto leert MONA om preciezer en efficiënter te werken.

Bewustzijn creëren

Vandaag heeft 1 op 12 Belgen diabetes en dat aandeel stijgt snel. Tegen 2030 verwacht men dat dit cijfer zal oplopen tot 1 op 10. Wereldwijd zullen er in 2030 meer dan 500 miljoen personen diabetes hebben.

Oog voor Diabetes wil bewustzijn creëren bij de bevolking. In de eerste plaats bij de personen met diabetes: het is heel belangrijk dat er jaarlijks een oogonderzoek plaatsvindt bij de oogarts. In de praktijk volgt nauwelijks 1 op 3 deze aanbeveling.

Patrick De Boever, coördinator van het Oog voor Diabetes project:

“Bezoek aan de oogarts gebeurt vaak pas als er klachten optreden en dit is meestal in een laat stadium van de ziekte. Echter, met een foto van je netvlies en software om die automatisch te analyseren, kan de ziekte in een vroeg stadium opgespoord worden.”

In tweede instantie wil het project alle burgers bewuster maken van diabetes. Er is een sterk verband tussen type 2 diabetes, de meest voorkomende vorm van de ziekte, en een ongezonde levensstijl: calorierijke voeding, onvoldoende beweging en roken verhogen sterk het risico.

Patrick De Boever:

“We hopen dat de betrokkenheid van de burger bij dit citizen science project de kennis over diabetes in de samenleving zal vergroten. Daarnaast willen we ook meer mensen dan alleen de burgerwetenschappers informeren. Dat doen we onder meer door onze online aanwezigheid, tijdens evenementen en in nauwe samenwerking met de Diabetes Liga. We werken ook samen met studenten in de lerarenopleiding van de Vrije Universiteit Brussel aan een lessenpakket rond diabetes voor het secundair onderwijs.”

Oog voor Diabetes: het project en de partners

Oog voor Diabetes werd in 2018 geselecteerd als een van de projecten binnen de oproep voor citizen science projecten van het departement Economie, Wetenschap en Innovatie binnen de Vlaamse regering.

De Health unit bij VITO coördineert dit samenwerkingsverband. Zij ontwikkelen de MONA-software en bouwden de online applicatie voor de burgerwetenschappers.

De onderzoeksgroep SMIT (Studies on Media, Innovation and Technology), verbonden aan imec en de Vrije Universiteit Brussel monitort de gebruikerservaring en de sociale impact van het project.

Wtnschp, het expertisecentrum wetenschapscommunicatie Brussel, coördineert de communicatie.

Diabetes Liga levert inhoudelijke expertise en verzekert de verbondenheid met een belangrijke groep betrokkenen: diabetespatiënten en medische professionals in het veld.

Meer informatie voor het brede publiek

• Oog voor Diabetes website: https://www.oogvoordiabetes.be
• Oog voor Diabetes Citizen Science applicatie: https://www.zooniverse.org/projects/oogvoordiabetes/eye-for-diabetes
• MONA: https://mona.health/
• Video met meer uitleg over MONA: https://vimeo.com/304145008
• Voor alle andere vragen over diabetes: www.diabetes.be of gratis 0800/96.333

Contactpersonen (niet voor publicatie – enkel voor pers)

• Patrick De Boever - projectcoördinator MONA en Oog voor Diabetes – VITO – patrick.deboever@vito.be - +32 474 49 13 59
• Jef Van Laer – Communicatiemedewerker Oog voor Diabetes - Vrije Universiteit Brussel – jef.van.laer@vub.be - +32 472 40 46 86