VUB-onderzoek legt de hardnekkigheid bloot van Malthusiaanse gedachtepatronen in klimaat- en migratiebeleid
Doctoraat onthult hoe structurele crises systematisch worden omgevormd tot bevolkingsvraagstukken
Waarom blijven politici en beleidsmakers bevolkingsgroei aanwijzen als oorzaak van klimaatverandering, woningnood of migratiestromen, terwijl wetenschappers al decennia aantonen dat die problemen voortkomen uit politieke en economische keuzes? Dr. Soumaya Majdoub onderzocht voor haar doctoraat waarom 'Malthusiaanse' denkpatronen, genoemd naar de 18e-eeuwse econoom Thomas Malthus, zo hardnekkig blijken.
Uit Majdoubs onderzoek blijkt dat die hardnekkigheid geen toeval is, maar het gevolg van een proces dat zij ‘Malthusianisering’ noemt: een actief proces waarbij structurele problemen systematisch worden getransformeerd tot demografische kwesties. “Als gemeenschappen klimaatrechtvaardigheid eisen, verschuift het beleid naar migratiemanagement”, verduidelijkt Majdoub.. “Als huizen onbetaalbaar worden door speculatie, verandert het debat in discussies over ‘absorptiecapaciteit’. En als fossiele industrie hele bevolkingsgroepen verplaatst, worden zij geherdefinieerd als ‘klimaatmigranten die gemanaget’ moeten worden.”
Het onderzoek van Majdoub, gebaseerd op analyses van Nederlands bevolkingsbeleid, het EU-migratiepact, klimaatgovernance (zoals IPCC-rapporten en Nationale adaptatieplannen) en historische genealogieën , identificeert zeven mechanismen die de transformatie mogelijk maken. Die mechanismen, van het gebruik van wetenschappelijke modellen tot het oproepen van gevoelens als nostalgie en urgentie, versterken elkaar en werken samen om politieke problemen om te vormen tot beheersbare, technische bevolkingskwesties.
Een centraal inzicht uit het onderzoek is wat Majdoub ‘epistemische afsluiting’ noemt: alternatieve manieren van denken over bevolking worden systematisch buiten het wetenschappelijke en beleidsmatige discours gehouden. Zo herontdekte zij het werk van Ibn Khaldun, een denker uit de 14e eeuw die al eeuwen vóór Malthus geavanceerde demografische opvattingen ontwikkelde. Waar Malthus uitging van een lineair rampscenario – steeds meer mensen, steeds minder middelen – zag Ibn Khaldun juist cyclische patronen waarin bevolkingsgroei beschaving aandrijft. “Wie alleen Malthus als vertrekpunt neemt, sluit andere manieren van denken over samenleving en demografie uit”, zegt Majdoub.
De relevantie van die mechanismen blijkt uit vier concrete casestudies die de kern van het onderzoek vormen. In het Nederlandse rapport 'Gematigde Groei' zag Majdoub hoe 'demografische melancholie' wordt ingezet: het gevoel dat de Nederlandse samenleving fundamenteel verandert door immigratie. Het EU-migratiepact bleek mensen te sorteren als economisch 'nuttig' of als last, verpakt in humanitaire taal. In klimaatdocumenten van het IPCC alsook in nationale adaptatieplannen worden slachtoffers van fossiele industrie plots 'klimaatmigranten' die beheerd moeten worden. En historisch onderzoek toonde hoe geboortebeperking-bewegingen na WOII [LW1] hun eugenetische ideeën simpelweg in milieu-taal verpakten.
Majdoub toont ook dat er wél alternatieven bestaan die al in de praktijk gebruikt worden. In de VS organiseren Afro-Amerikaanse vrouwen geboortezorg via eigen verloscentra en doula's, zonder dat de staat bepaalt wie wel of niet kinderen 'mag' krijgen. In Latijns-Amerika ketenen vrouwen zich vast aan bedreigde gronden onder het motto 'ons lichaam is ons land'. Ze zien gedwongen verhuizing niet als neutrale oplossing maar als verscheuring. En inheemse gemeenschappen van de Zapatistas tot de Māori regelen wie welkom is via ceremonies en wederkerige verplichtingen, niet via quota of statistieken.
“In een tijd waarin klimaatverandering versnelt en autoritaire bewegingen bevolkingsangsten als politiek wapen inzetten, wordt het begrijpen van Malthusianisering niet alleen analytisch, maar ook politiek urgent”, benadrukt Majdoub. “Die mechanismen zijn vandaag actief in retoriek over ‘invasies’ aan de grens, in het Europees migratiebeleid, in klimaatplannen die migratie als adaptatie normaliseren.”
Het onderzoek is een wake-up call voor beleidsmakers: kijk niet langer weg van de echte oorzaken van crises. Woningnood komt niet door 'te veel mensen' maar door speculatie en falend beleid. Klimaatvluchtelingen zijn geen ‘demografisch probleem’ maar slachtoffers van onze fossiele verslaving. Juist door te doorgronden hoe die misleidende transformatie werkt, van politiek naar populatie, kunnen we eindelijk de juiste vragen stellen. Want pas als we stoppen met tellen en beginnen met luisteren, ontstaat ruimte voor échte oplossingen.
Wie was Thomas Robert Malthus (1766–1834)?
Malthus was een Engelse geestelijke en geleerde die de wetenschappelijke disciplines van economie en demografie diepgaand beïnvloedde met zijn essay uit 1798 over bevolkingsdynamiek. Hij staat vooral bekend om zijn theorie dat bevolkingsgroei de neiging heeft voedselproductie te overtreffen. Hij betoogde dat de bevolking exponentieel groeit, terwijl de voedselvoorziening slechts lineair toeneemt, wat onvermijdelijk leidt tot armoede, hongersnood en sociale spanningen. Zijn pessimistische voorspellingen over overbevolking hebben voortdurende debatten over schaarste op gang gebracht en blijven hedendaagse discussies over duurzaamheid en demografisch beleid beïnvloeden.
Majdoub, S. (2025). Who's Too Much? Commonalities, Mobilisation and Persistence of Malthusian Framings [Doctoral dissertation]. Vrije Universiteit Brussel.
Contact:
Dr. Soumaya Majdoub
soumaya.majdoub@vub.be
[LW1]Wereldwijd of in Europa/België?
